Στυλ σχολικής ηγεσίας και αποτελεσματικό σχολείο: μια εμπειρική έρευνα των απόψεων των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Κεντρική Μακεδονία

Abstract

Η παρούσα έρευνα εξέτασε το αντιλαμβανόμενο στυλ ηγεσίας του διευθυντή της σχολικής μονάδας (μετασχηματιστικό, συναλλακτικό, παθητικό-αποφευκτικό, παιδαγωγικό) από το εκπαιδευτικό προσωπικό Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, τον βαθμό της αποτελεσματικότητας της σχολικής μονάδας όπου εργάζονται και τη σχέση και επίδραση του στυλ ηγεσίας στη σχολική αποτελεσματικότητα αξιολογώντας τους παράγοντες φύλο, ηλικία, τύπος εργασίας (Γενική εκπαίδευση- Ειδική αγωγή), επαγγελματική κατάσταση, ανώτατο επίπεδο σπουδών, τύπος σχολείου (πολυθέσιο- ολιγοθέσιο), έτη υπηρεσίας στην εκπαίδευση, και νομός σχολείου. Στην έρευνα συμμετείχαν 162 εκπαιδευτικοί Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Κεντρική Μακεδονία οι οποίοι αποτύπωσαν και κατέγραψαν με τη χρήση ενός ενιαίου ερωτηματολόγιου με 2 κλίμακες τις απόψεις τους. Για τη μέτρηση και αξιολόγηση των στυλ ηγεσίας χρησιμοποιήθηκε το Πολυπαραγοντικό Ερωτηματολόγιο Ηγεσίας (Multifactor Leadership Questionnaire) των Bass & Avolio (2004) που περιλαμβάνει τη διάσταση της μετασχηματιστικής ηγεσίας, τη διάσταση της συναλλακτικής ηγεσίας, τη διάσταση της παθητικής- προς αποφυγή ηγεσίας και τα αποτελέσματα της ηγεσίας ενώ για τη μέτρηση της σχολικής αποτελεσματικότητας χρησιμοποιήθηκε η κλίμακα των Baldwin, Freeman, Coney, Fading & Thomas (1993) με 44 ερωτήσεις, όπως την υιοθέτησε ο Dorji (2015) με μικρές τροποποιήσεις και οι οποίες αναφέρονται στις εφτά διαστάσεις της αποτελεσματικότητας της σχολικής μονάδας, δηλαδή τη διάσταση της σαφούς αποστολής του σχολείου, τη διάσταση των υψηλών προσδοκιών μάθησης και επιτυχίας, τη διάσταση της παιδαγωγικής ηγεσίας, τη διάσταση των ευκαιριών που δίνονται από τη σχολική μονάδα για μάθηση, τη διάσταση του ασφαλούς σχολικού περιβάλλοντος με τάξη και κα-νόνες, τη διάσταση των θετικών σχέσεων μεταξύ σχολείου και οικογένειας και τέλος, τη διάσταση της συστηματικής παρακολούθησης και αξιολόγησης της προόδου των μαθητών. Από τα ευρήματα φάνηκε και διαπιστώθηκε ταυτοχρόνως ότι ο βαθμός της συνολικής σχολικής αποτελεσματικότητας, έτσι όπως την εφαρμόζουν οι εκπαιδευτικοί Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης που συμμετείχαν στη συγκεκριμένη έρευνα, είναι πολύ υψηλός (Μ.Τ.= 3.95) και ότι το αντιλαμβανόμενο στυλ ηγεσίας που ακολουθεί ο διευθυντής της σχολικής τους μονάδας είναι τόσο το συναλλακτικό και μετασχηματιστικό στυλ όσο και το παιδαγωγικό, λαμβάνοντας μέτριες προς υψηλές βαθμολογίες σε όλες τις διαστάσεις της μετασχηματιστικής ηγεσίας (Μ.Τ.=3.60), στη διάσταση της συναλλακτικής ηγεσίας «αμοιβή με βάση την επίδοση» (Μ.Τ.= 3.81) και στη διάσταση της παιδαγωγικής ηγεσίας (Μ.Τ.=3.89). Επιπρόσθετα, τα αποτελέσματα ανέδειξαν ότι οι περισσότερες διαστάσεις της μετασχηματιστικής ηγεσίας, η διάσταση της συναλλακτικής ηγεσίας «αμοιβή µε βάση την επίδοση» και η απομονωμένη από το δεύτερο ερωτηματολόγιο διάσταση της παιδαγωγικής ηγεσίας επιδρούν και συσχετίζονται θετικά µε τις περισσότερες διαστάσεις της σχολικής αποτελεσματικότητας σε αντίθεση με την παθητική αποφευκτική ηγεσία που παρουσιάζει σημαντικά αρνητική συσχέτιση. Ο συνδυασμός της μετασχηματιστικής, συναλλακτικής και παιδαγωγικής ηγεσίας μπορεί να προβλέπει και να εξηγεί ένα σημαντικό ποσοστό της διακύμανσης της σχολικής αποτελεσματικότητας σύμφωνα με τις αντιλήψεις, στάσεις και πρακτικές των εκπαιδευτικών μέσα στην τάξη. Ωστόσο, η παιδαγωγική ηγεσία είναι υπεύθυνη για ένα σημαντικό και μεγάλο ποσοστό της διακύμανσης της εξαρτημένης μεταβλητής της αποτελεσματικότητας, επιπλέον του ποσοστού της διακύμανσης που εξηγεί η μετασχηματιστική και η συναλλακτική ηγεσία.

The present research investigated the perceived by teachers leadership style of school principal (transformational, transactional, passive-avoidant) by the school staff of the Primary School Education in Central Macedonia, the degree of effectiveness of their school unit where they work and the relationship between teacher perceptions of leadership style and school effectiveness. The study also investigated differences in teachers’ perceptions of elementary school principal leadership style and school effectiveness based on teachers’ demographics (gender, age, job assignment, professional situation, education level and type of school, teaching experience and prefecture where the school is). In the present research the participants were 162 primary school teachers in Central Macedonia and data were collected using two survey instruments:The Multifactor Leadership Questionnaire (MLQ Form 5X) (Bass & Avolio,2004) that includes the dimension of transformational, the dimension of transactional, the dimension of passive/avoidant leadership and the dimension of leadership results and the scale of School Effectiveness created by Baldwin, Freeman, Coney, Fading & Thomas (1993) which was developed and validated by Dorji (2015) and includes seven dimensions of the effectiveness of the school unit, that are the dimension of the clear school mission, the dimension of the high expectations, the dimension of the instructional leadership, the di-mension of the opportunities to learn and time on task, the dimension of the safe and orderly environment, the dimension of the positive home- school relations, and at last, the dimension of the frequent monitoring of students’ progress and their assessment. Findings from the study revealed that participants applied the school effectiveness in high degree (M=3.95) and that the principal’s perceived leadership style is both transformational and transactional as well as the instructional style. Teachers rated their principal moderate in the five components of transformational leadership (M=3.60), in the component “contingent reward’’ of transactional leadership (M=3.82) and in the instructional leadership dimension (M=3.89). Results also indicated that most of the transformational leadership style dimensions, one transactional leadership dimension (“contingent reward”) and the instructional leadership dimension isolated from the second questionnaire affect, intertwine and showed positive correlations with most of the dimensions of school effectiveness while significant negative correlation was observed with passive/avoidant leadership. In addition, the combination of transformational, transactional and the isolated from the second scale dimension of instructional leadership can predict and explain a significant proportion of the variance of school effectiveness according to the teacher’s perceive, attitude and practice in the classroom. However, due to the instructional leadership exists an important and augmentative variation in variable’s outcome compared to the variance derived from the results of transformational and transactional leadership.