Η διαχείριση και η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω των μουσείων. Πεδία αναφοράς Ιταλία και Κύπρος

Abstract

Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση του θέματος της διαχείρισης και ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από την περίπτωση των μουσείων. Η εργασία χωρίζεται σε τρία κύρια μέρη: Εισαγωγή, Κυρίως Μέρος, Επίλογος. Το πρώτο μέρος «Εισαγωγή» περιλαμβάνει υποενότητες. Η Περίληψη συνοψίζει τον σκοπό της εργασίας και αναφέρει τα πεδία αναφοράς (Ιταλία και Κύπρος), καθώς και τους λόγους που επιλέχθηκαν αμφότερα. Στην αγγλική εκδοχή παρουσιάζονται όσα ειπώθηκαν στα ελληνικά. Η Μεθοδολογία εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο συλλέχθηκαν τα δεδομένα της μελέτης. Τα Ερευνητικά ερωτήματα τίθενται εξαρχής για την συστηματική πλοήγηση στην παρουσίαση της κύριας ιδέας που τέθηκε ως τίτλος της εργασίας, δηλαδή την διαχείριση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Τέλος, το ιστορικό πλαίσιο της έρευνας προσδίδει το χρονικό και ιστορικό υπόβαθρο της μελέτης. Το «Κυρίως Μέρος» χωρίζεται σε δύο κύριες ενότητες. Η πρώτη κύρια ενότητα «Θεωρητικό Πλαίσιο» διαχωρίζεται σε οκτώ κεφάλαια. Το κεφάλαιο «Ορισμοί και έννοιες πολιτισμού και πολιτιστικής κληρονομιάς» περιλαμβάνει τις έννοιες της πολιτιστικής κληρονομιάς, του πολιτισμού και τα μοντέλα διαχείρισης της κληρονομιάς. Στο κεφάλαιο «Το μουσείο: Είδη μουσείων, μουσειακές πρακτικές, δίκτυα μουσείων, ζητήματα μουσειακής διαχείρισης», αναλύονται κυρίως διαφορετικά είδη μουσείων και μουσειακές πρακτικές, οι οποίες συνεισφέρουν στην διαχείριση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στο κεφάλαιο «Η διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από τις διεθνείς συμβάσεις και τη νομοθεσία σε Ιταλία και Κύπρο» αναλύονται συνταγματικές ορολογίες και εξειδικευμένοι νόμοι για τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς στην νομοθεσία της Ιταλίας και της Κύπρου καθώς και διεθνείς συμφωνίες για την προστασία της κληρονομιάς (Συνθήκη της Χάγης, σύμφωνο Βαλέτας, Συνθήκη της Λευκωσίας). Στο κεφάλαιο «Ψηφιοποιώντας το μουσείο: Η Τεχνολογία Πληροφορικής και Επικοινωνίας στη διαχείριση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς», αναλύεται ο τρόπος με τον οποίο οι νέες τεχνολογίες επιδρούν στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Το κεφάλαιο «Χώρος και Μουσεία: Τα μουσεία στην πόλη» αναζητεί ομοιότητες και ετερότητες μεταξύ του χώρου και των μουσείων και πώς τα μουσεία αποτελούν σύμβολα της σύγχρονης μεσογειακής πόλης. Το κεφάλαιο «Κράτος και Μουσεία. Η διοικητική ιεράρχηση μέσα από τα αρχαιολογικά μουσεία της Ιταλίας και η περίπτωση του Κυπριακού Μουσείου» αναλύει τη σχέση του κράτους με τα μουσεία μέσα από το παράδειγμα των εθνικών αρχαιολογικών μουσείων της Ιταλίας. Αναφορικά με την Κύπρο, επιλέχθηκε το Κυπριακό Μουσείο ως περίπτωση αναφοράς, καθώς μέσα από τη διοικητική οργάνωση και ιεράρχηση, αποτελεί πρότυπο αναφοράς για τα επαρχιακά αρχαιολογικά μουσεία της εργασίας. Το κεφάλαιο «UNESCO: Οργανισμός, Ιστορία, Δράσεις, Κληρονομιά» αναφέρεται στην δράση του οργανισμού UNESCO και τη δημιουργία θυγατρικών οργανισμών όπως η ICOM, η οποία έχει αναπτύξει μια εκτενή δράση για την διαχείριση των μουσειακών συλλογών σε Ιταλία και Κύπρο. Τέλος, το κεφάλαιο «Βιώσιμη Ανάπτυξη και μουσεία: Το μέλλον της διαχείρισης και της ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς» αναφέρεται στη συσχέτιση της βιώσιμης ανάπτυξης με τα μουσεία και πώς μπορεί η πρώτη να αποτελέσει το μέλλον του κλάδου. Η δεύτερη κύρια ενότητα «Πεδία Αναφοράς» λειτουργεί για να προβάλλει ορισμένα αντιπροσωπευτικά παραδείγματα-αναφοράς για την εργασία. Από την Ιταλία, πρώτο πεδίο αναφοράς, ως πόλη επιλέχθηκε η Βενετία προκειμένου να αναδειχθεί η προσπάθεια των διασωστικών συνεργείων της UNESCO και της ICCROM να προστατέψουν την αρχιτεκτονική και μνημειακή πολιτιστική κληρονομιά της πόλης. Ως περιοχή, επιλέχθηκε η Καλαβρία αφενός λόγω της γεωγραφικής και πληθυσμιακής της έκτασης (γεωγραφική έκταση: 15.080 τετραγωνικά χιλιόμετρα, πληθυσμιακή επάρκεια: 1.8 εκατομμύρια άνθρωποι με απογραφή το 2012) αφετέρου δε, λόγω του αυξανόμενου αριθμού μουσείων και πολιτιστικών ιδρυμάτων στις πόλεις της και στην ευρύτερη έκτασή της (Χαμηλάκη, 2010).

Στην Καλαβρία επιλέχθηκε ως πρώτη περίπτωση μελέτης η πόλη του Rossano και ειδικά το μουσείο Diocesano e del Codex, καθώς αυτό αποτέλεσε τον εργασιακό μου χώρο για την εκτέλεση της πρακτικής μου άσκησης. Ειδικότερα, στο εν λόγω μουσείο εκτίθεται μόνιμα ο Codex Purpureus Rossanensis, προστατευόμενος από τη UNESCO ως μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς και εγγεγραμμένος στον κατάλογο «Μνήμη του Κόσμου» (Memory of the World). Ως δεύτερη περίπτωση μελέτης επιλέχθηκε ο αρχαιολογικός χώρος της Σύβαρης για τον οποίο, από στρωματογραφία και αεροφωτογραφία, ανιχνεύθηκε η ύπαρξη τριών πόλεων, η μία πάνω στην άλλη, στον ίδιο εν γένει αρχαιολογικό χώρο, σε διαφορετικές χρονικές περιόδους (Αρχαϊκή, Ελληνιστική, Ρωμαϊκή περίοδος) σχηματίζοντας στρώματα. Η πόλη του Ρέτζιο Καλαβρία, η διοικητική πρωτεύουσα του διαμερίσματος της Καλαβρίας, επιλέχθηκε ως τρίτη περίπτωση μελέτης, αφενός μεν λόγω της ιστορίας της, η οποία θα αναλυθεί σε επόμενη ενότητα, αφετέρου δε λόγω του μουσείου της, το οποίο διαχειρίζεται και αναδεικνύει τα μουσειακά εκθέματα, με το πιο σημαντικό εκείνο των πολεμιστών Riacce. Από την Κύπρο, επιλέχθηκαν πόλεις με μουσεία: η Πάφος και η Λευκωσία. Η Πάφος επιλέχθηκε τόσο λόγω της ιδιαίτερης ιστορίας της ως πόλη της Αφροδίτης όσο και για την αναγνώρισή της από τη UNESCO ως προστατευόμενη πόλη και την κατοχύρωσή της στον κατάλογο πολιτιστικής κληρονομιάς. Στην Πάφο επιλέχθηκε το αρχαιολογικό μουσείο για τα εκθέματα που συντηρούνται και εκτίθενται από τον αρχαιολογικό χώρο της πόλης, το εθνογραφικό μουσείο το οποίο στεγάζει τις συλλογές του Γιώργου Ηλιάδη και επίσης το εκκλησιαστικό μουσείο του ναού του Αγίου Νεοφύτου. Η Λευκωσία επιλέχθηκε αφενός λόγω της ιστορίας της, αφετέρου λόγω της πλούσιας πολιτιστικής δραστηριότητας (φεστιβάλ, πυρήνες πολιτισμού, συνοικίες μουσείων), δραστηριότητα η οποία προωθεί και αναδεικνύει έξοχα την φυσιογνωμία της και την πολιτιστική της κληρονομιά, μέσα από το marketing και προωθητικές άλλες ενέργειες. Ειδικότερα, επιλέχθηκαν το μουσείο Λαϊκής Τέχνης για την προβολή των μουσειακών συλλογών από αντικείμενα της κυπριακής υπαίθρου, το μουσείο Αγώνα για την ανάδειξη των συλλογών σχετικές με την περίοδο της εξέργεσης ενάντια στους Άγγλους (1955-1959), αλλά και το Λεβέντιο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας για την ανάδειξη των συλλογών του ιδρύματος Λεβέντη, οι οποίες εκτίθενται στο συγκεκριμένο μουσείο. Αξίζει να επισημανθεί ότι όλα τα μουσεία φαίνεται να συγκροτούν συνοικίες μουσείων εντός του ιστορικού κέντρου της πόλης. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται για τη Νεκρή Ζώνη, η οποία διχοτομεί την πόλη και συνεπώς το νησί, προκειμένου να αναδειχθεί η χρηστικότητά της σαν μουσείο μνήμης του πολέμου. Τέλος, η Αμμόχωστος επιλέχθηκε αφενός για την ιστορία της, η οποία φαίνεται να ανταγωνίζεται εξίσου με εκείνη των άλλων πόλεων, αφετέρου για την πολιτιστική της κληρονομιά, μνημειακή και αρχιτεκτονική, η οποία βρίσκεται υπό κατοχή. Στον επίλογο συνοψίζονται τα δεδομένα που έχουν καταγραφεί στην διάρκεια της παρούσας εργασίας, και απαντώνται τα ερευνητικά ερωτήματα, τα οποία τίθενται σε επόμενη ενότητα. Επίσης επιχειρείται εξαγωγή συμπερασμάτων. Μετά την επισυναπτόμενη βιβλιογραφία, παρατίθεται ξεχωριστό εδάφιο για τις υπόλοιπες εικόνες της εργασίας. Η αρίθμηση των εικόνων που παρατίθενται αρχίζει από την αρχή της παρούσας εργασίας και συνεχίζεται στο εν λόγω εδάφιο εικόνων. Οποιαδήποτε φράση ή πρόταση μεταφέρεται από βιβλιογραφική αναφορά παρατίθεται αυτούσια μεταξύ εισαγωγικών για την αποφυγή λογοκλοπής.