Η διασυνοριακή συνεργασία στον τομέα της διαχείρισης των υδάτινων πόρων στη Νοτιοανατολική Ευρώπη: η περίπτωση των διασυνοριακών ποταμών και λιμνών της Ελλάδας-Νομικές και πολιτικές παράμετροι.

Abstract

Ο ρόλος του νομικού και θεσμικού πλαισίου στη διαμόρφωση συνθηκών συνεργασίας ανάμεσα σε κράτη που μοιράζονται διασυνοριακά ύδατα διερευνάται επιστημονικά για περισσότερο από τέσσερις δεκαετίες. Η συστηματική εμπειρική μελέτη του στην Ευρώπη, και ειδικότερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει αναδείξει την ευρύτητα του σκοπού του, την ολοκληρωμένη οικολογική προσέγγιση, τον λεπτομερή σχεδιασμό των δράσεων και τους μηχανισμούς παρακολούθησης της αποτελεσματικότητάς του - πτυχές που έχουν συμβάλλει τόσο στην εμπέδωση όσο και στη βιωσιμότητα ενός καθεστώτος συνεργασίας και υδροπολιτικής ισορροπίας στην περιοχή. Μια σειρά από παράγοντες, ωστόσο, με σημαντικότερη την κλιματική αλλαγή, είναι πλέον σε θέση να διαταράξουν την υδροπολιτική ισορροπία στην Ευρώπη. Στον βαθμό που οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής εκφράζονται και γίνονται σε όλους ορατές μέσα από μια έντονη υδρολογική μεταβλητότητα, καθίσταται προφανές ότι το υφιστάμενο σύστημα διακυβέρνησης των υδάτινων πόρων, που ακόμη στηρίζεται στην επιστημονική υπόθεση της στασιμότητας της κατάστασης των υδάτων, θα πρέπει να επανεκτιμηθεί. Σκοπός αυτής της διδακτορικής διατριβής είναι η διερεύνηση της ύπαρξης αναντιστοιχίας των στοχεύσεων του υφιστάμενου (διεθνούς, ευρωπαϊκού, διμερούς ή πολυμερούς) νομικού και θεσμικού πλαισίου με την αναδυόμενη υδρολογική πραγματικότητα που δημιουργεί η κλιματική αλλαγή και μια σειρά από άλλες ανθρωπογενείς παρεμβάσεις. Το βασικό ερευνητικό ερώτημα που αποπειράται να απαντήσει, αξιοποιώντας τα ερευνητικά εργαλεία που έχει αναπτύξει ο κλάδος της Υδροπολιτικής, είναι σε ποιο βαθμό η θεσμική κατασκευή της διαχείρισης των υδάτων μπορεί να ανταπεξέλθει και να προσαρμοστεί στις τρέχουσες και αναδυόμενες υδρολογικές και πολιτικές προκλήσεις, σε ένα διασυνοριακό πλαίσιο. Το γεωγραφικό επίκεντρο εντός του οποίου επιχειρείται να απαντηθεί το παραπάνω ερώτημα είναι η περιοχή των νοτίων Βαλκανίων, η οποία γεωπολιτικά εντάσσεται στο ευρύτερο περιβάλλον της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Η ανάλυση εστιάζει στη διασυνοριακή συνεργασία μεταξύ Ελλάδας - Αλβανίας στη διαχείριση των υδάτων του ποταμού Αώου, Ελλάδας - Βουλγαρίας στη διαχείριση των υδάτων των ποταμών Στρυμόνα και Νέστου, μεταξύ Ελλάδας - Βόρειας Μακεδονίας στη διαχείριση των λιμνών των Πρεσπών και του ποταμού Αξιού και Ελλάδας - Βουλγαρίας - Τουρκίας στη λεκάνη του Έβρου. Έχοντας αποτυπώσει τον βαθμό υδροπολιτικής ανθεκτικότητας στην περιοχή, μέσα από την εξακρίβωση των νομικών, θεσμικών και πολιτικών ζητημάτων που δύνανται να ενισχύσουν τους υδροπολιτικούς κινδύνους, η εργασία προχωρεί στη διατύπωση προτάσεων πολιτικής με στόχο την ενίσχυση της συνεργασίας στη διαχείριση των διασυνοριακών υδάτων στη νοτιοανατολική Ευρώπη.

The role of the legal and institutional framework in shaping conditions of cooperation between states sharing transboundary waters has been studied for more than four decades. Its systematic empirical investigation in Europe, and in particular the European Union, has highlighted its breadth of purpose, its integrated ecological approach and its detailed action plan and mechanisms for monitoring its effectiveness - aspects that have contributed to both its consolidation and the sustainability of a regime of cooperation and hydropolitical balance in the region. A number of factors, however, climate change being the most important, are now able to disrupt the hydropolitical balance that exists in Europe. To the extent that the consequences of climate change are expressed and made visible to all, through an intense hydrological variability, it becomes obvious that the existing system of water resources governance, based on the scientific assumption of the stagnation of the water resources will have to be re-evaluated. The purpose of this PhD thesis is to investigate the existence of a mismatch between the goals of the existing (international, European, bilateral or multilateral) legal and institutional framework with the emerging hydrological reality created by climate change and a series of other anthropogenic interventions. The key research question it attempts to answer, using the research tools developed by the field of Hydropolitics, is to what extent the institutional construction of water management can cope and adapt to current and emerging hydrological and political challenges, in a transboundary framework. The geographical area within which the above question is attempted to be answered is the region of the southern Balkans, which geopolitically is part of the broader environment of south-eastern Europe. The analysis focuses on cross-border cooperation between Greece and Albania in the management of the waters of the Aoos River, between Greece and Bulgaria in the management of the waters of the Strymonas and Nestos Rivers, between Greece and North Macedonia in the management of Lakes Prespa and the Axios River, and among Greece, Bulgaria and Turkey in the Evros River. Having captured the degree of hydropolitical resilience in the region, through ascertaining the legal, institutional and political issues that can reinforce hydropolitical risks, the author proceeds to formulate policy proposals aimed at strengthening cooperation in transboundary water management in south-eastern Europe.