Το Κουαρτέτο σα Φαντασία του Μανώλη Καλομοίρη: πρώτη κριτικά επιμελημένη έκδοση

Abstract

Το περιεχόμενο αυτής της πτυχιακής εργασίας είναι η κριτική έκδοση του έργου «Κουαρτέτο σα Φαντασία» του Μανώλη Καλομοίρη. Το έργο δεν έχει εκδοθεί ποτέ μέχρι σήμερα, πολύ περισσότερο δεν έχουν μελετηθεί και συγκριθεί κριτικά οι διαθέσιμες πηγές. Όπως θα αναδειχθεί στη συζήτηση, υπάρχουν πολλά λάθη και διαφορές σε κάθε πηγή ξεχωριστά, αλλά και συγκριτικά μεταξύ τους. Αυτές οι διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις φωνές οδηγούν σε μια δυσκολία κατανόησης του έργου και δυσκολεύουν την εύληπτη εκτέλεσή του. Συνεπώς απαιτείται μια επιμελημένη κριτική έκδοση του έργου, η οποία να βασίζεται σε όλες τις διαθέσιμες πηγές με σκοπό την αποσαφήνιση των προβλημάτων και την όσο το δυνατόν καλύτερη κατανόηση και απόδοση των ιδεών του συνθέτη. Συνολικά για το έργο μελετήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν έξι (6) πηγές: Το πρώτο αυτόγραφο του συνθέτη που ολοκληρώθηκε το 1921 (πρώτη γραφή, full score), ένα ημιτελές αυτόγραφο του συνθέτη με ημερομηνία επίσης 1921 (full score), το αυτόγραφο του συνθέτη που ολοκληρώθηκε το 1954 (αναθεωρημένη γραφή, full score), ένα αντίγραφο του Σωτήρη Λάζου (full score), οι σχετικές πάρτες των των Fl, EH/Ob, Vla, καθώς και η μοναδική γνωστή, μέχρι σήμερα, εμπορική ηχογράφηση του έργου η οποία βασίζεται στην εκδοχή του 1954. Η ηχογράφηση αυτή χρησιμοποιήθηκε μόνο επικουρικά για την αποσαφήνιση στοιχείων όπως το tempo, τα τονικά ύψη κλπ. και για αυτό το λόγο δεν συμπεριλαμβάνεται στη συζήτηση στο κριτικό υπόμνημα. Κατά τη διάρκεια της έρευνας, εντοπίστηκαν δύο πλήρεις πρωτογενείς πηγές που χρησιμοποιήθηκαν ως βασικές στην παρούσα εργασία: το πρώτο χρονολογικά αυτόγραφο του συνθέτη που ολοκληρώθηκε το 1921 και η αναθεωρημένη εκδοχή του (αυτόγραφο του συνθέτη) που ολοκληρώθηκε το 1954. Ως κύρια πηγή για την παρούσα κριτική έκδοση έχει χρησιμοποιηθεί το χειρόγραφο του 1921 διατηρώντας τις προσθήκες μέτρων και κάποιες διορθώσεις του 1954, όπου κρίθηκε ότι το 1954 τυγχάνει πιο εμπεριστατωμένης επεξεργασίας από τον Καλομοίρη. Οι λόγοι της επιλογής αυτής είναι οι εξής: α) είναι πλήρης πηγή και η πρώτη χρονολογικά (πρώτη γραφή), β) για λόγους που πρόκειται να αναδειχθούν παρακάτω, κανένα από τα δύο αυτόγραφα δεν φαίνεται να υπερτερεί ακουστικά ή εκτελεστικά του άλλου, γ) στο χειρόγραφο του 1921 η γραφή των μερών των οργάνων και ιδίως της Hp είναι πιο απλή, σαφής και λιτή και δ) η διερεύνηση της εκτελεστικής ιστορίας του έργου φαίνεται να καταδεικνύει ότι ο μοναδικός λόγος για τον οποίο οι εκτελεστές προτιμούν, μέχρι σήμερα, την εκδοχή του 1954, είναι ότι υπάρχουν διαθέσιμα τα μέρη των οργάνων, καθαρογραμμένα από τον Σωτήρη Λάζο, τα οποία αντλούν από το αυτόγραφο του 1954. Η εργασία ξεκινά με βιογραφικά στοιχεία του Μανώλη Καλομοίρη και σύντομη αναφορά στη συνεισφορά του στην ελληνική μουσική, καθώς και με πληροφορίες για το ιστορικό και μουσικό περιβάλλον στο οποίο έδρασε. Γίνεται επίσης αναφορά στα έργα μουσικής δωματίου του συνθέτη. Το κουαρτέτο εξετάστηκε ως προς το μοτιβικό υλικό και τη διάταξή του, την αρμονία του, τη μορφή του, καθώς και τη συνδυαστική χρήση των οργάνων. Μελετήθηκαν διεξοδικά τα χειρόγραφα του συνθέτη και ένα αντίγραφο από τον Σωτήρη Λάζο (παρτιτούρα και πάρτες). Μελετήθηκε επίσης και η ηχογράφηση του έργου. Το κριτικό υπόμνημα βασίστηκε κυρίως στις πέντε γραπτές πηγές και η μεθοδολογία του ακολουθεί τη μεθοδολογία στις κριτικές εκδόσεις των έργων του Carl Nielsen. Η σύνταξη της εργασίας ακολουθεί το Chicago Manual of Style.