Οθωμανικές φυλακές: το Γεντί Κουλέ

Abstract

Η παρούσα διπλωματική εργασία εξετάζει την εξέλιξη του οθωμανικού ποινικού συστήματος και της ποινής της φυλάκισης στην ύστερη Οθωμανική Αυτοκρατορία και χωρίζεται σε τρία μέρη. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει μια ιστορική αναφορά της εξέλιξης των όρων «ποινή» και «φυλακή» από την αρχαιότητα μέχρι τον 18ο αιώνα στην Ευρώπη σκιαγραφώντας τον όρο «ποινή» και τη σημασία της σε κάθε κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο από την αρχαιότητα έως τον 18ο αιώνα με την επικράτηση της φυλάκισης ως πρωταρχικό ποινολογικό και σωφρονιστικό μέσο. Παράλληλα, περιγράφεται η εξέλιξή της ποινής της φυλάκισης από την αρχαιότητα, τα ρωμαϊκά χρόνια, το Βυζάντιο και τον Μεσαίωνα, την Αναγέννηση με την εισαγωγή του ανθρωπισμού στις φυλακές αναλύοντας τους μηχανισμούς και τις προϋποθέσεις της επικράτησης της φυλακής στο σύγχρονο ποινικό και σωφρονιστικό δίκαιο ως ένα μέρος πειθαρχικοποίησης της κοινωνίας σύμφωνα με τη θεωρία του Foucault. Ακόμα, παρατίθενται συνοπτικά τα σημαντικότερα σωφρονιστικά συστήματα που επικράτησαν στην πλειοψηφία των χωρών από τις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι τις μέρες μας, τα οποία ορίζουν και τον τύπο των σωφρονιστικών φυλακών. Το δεύτερο μέρος εστιάζει στην εξέλιξη του οθωμανικού ποινικού συστήματος και τη μετάβαση από το θρησκευτικό νόμο, τη Σαρία, στην υιοθέτηση του ποινικού κώδικα κατά την περίοδο των μεταρρυθμίσεων (Τανζιμάτ) στα μέσα του 19ου αιώνα. Αναλυτικότερα, γίνεται αναφορά στο πλαίσιο συνύπαρξης της Σαρία με το πρώιμο πλαίσιο δημοσίου δικαίου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τους Κανόνες, ενώ παρατίθενται οι κατηγορίες των ποινών, οι οποίες διαχωρίζονται ανάλογα με τη σοβαρότητά τους και το αν αναφέρονται στο Κοράνι ή όχι. Επίσης, παρουσιάζονται τόσο οι προ του Τανζιμάτ ισχύοντες δικαστικοί θεσμοί όσο και οι αλλαγές που επέφερε η εποχή του Τανζιμάτ και την επίδραση τους στο νομικό σύστημα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αναλύονται, επίσης, η θέσπιση των ποινικών κωδίκων από το 1840 έως το 1911, που έθεσαν τις προϋποθέσεις για την υιοθέτηση της φυλακής ως βασικό ποινολογικό και σωφρονιστικό μέσο. Το τρίτο μέρος αναφέρεται στην φυλακή του Γεντί Κουλέ της Θεσσαλονίκης προσπαθώντας μια σκιαγράφηση της μετάβασης από την ίδρυσή της κατά την Οθωμανική Αυτοκρατορία στην ελληνική διοίκηση μετά το 1912 και την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στο Ελληνικό Κράτος. Η ανάλυση εστιάζει στο ερώτημα κατά πόσο αλλάζουν οι θεσμοί με την αλλαγή διοίκησης και πολιτεύματος ή αντιθέτως η εσωτερική δυναμική της φυλακής ως θεσμού συνεχίζεται αυθύπαρκτη ανεξαρτήτως κοινωνικοπολιτικού πλαισίου.