Κοινότητες των Ελλήνων στα Βαλκάνια: οικιστικό, μνημειακό απόθεμα στην περιοχή του Βανάτου και της Τρανσυλβανίας

Abstract

Η παρουσία των εμπόρων ελληνικής καταγωγής που εντοπίζεται στις βαλκανικές χώρες τον 18ο αιώνα είναι μια ακόμη όψη της ελληνικής διασποράς που αντανακλά τη συστηματική εγκατάστασή τους σε αυτές. Η διατριβή μελετά την εγκατάσταση των υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κυρίως από τη Μακεδονία και την Ήπειρο, που ανέπτυξαν έντονη εμπορική δραστηριότητα στις περιφέρειες του Βανάτου και της Τρανσυλβανίας (σημερινή Ρουμανία). Η συγκέντρωση ανθρώπινου δυναμικού εκείνη την εποχή στις επαρχίες Αψβουργικής Μοναρχίας, οφειλόταν στα αυστροουγγρικά προνόμια, τα οποία επέτρεψαν -εκτόςάλλων- την ανάπτυξη του διαμετακομιστικού εμπορίου και την οργάνωση των εμπόρων σε κομπανίες. Συγκεκριμένα, στις αρχές του 18ου αιώνα καταφθάνουν και εγκαθίστανται μόνιμα έμποροι από τις παραπάνω περιοχές στις πόλεις μελέτης και έρευνας, δηλαδή την Timişoara και το Lugoj για το Βανάτο, την πόλη του Cluj-Napoca και του Someşeni για την Τρανσυλβανία. Η επεξεργασία των αρχείων που αφορούν την ελληνική εμπορική παρουσία, σε συνδυασμό με το αντίστοιχο οικιστικό και μνημειακό απόθεμα, στάθηκαν αφορμή να αποσαφηνισθούν κάποιες από τις όψεις του μεταναστευτικού φαινομένου, να χαρτογραφηθούν οι διαδρομές των οικονομικών υποκειμένων από τις περιοχές της Μακεδονίας και της Ηπείρου προς αυτές, να σκιαγραφηθούν οι εμπορικές συνεργασίες και δραστηριότητες, καθώς και ο τρόπος ζωής τους. Μέσα από την επιτόπια έρευνα στα Εθνικά Αρχεία στις πόλεις της Timişoara και του Cluj-Napoca ήρθαν στο φως νέα στοιχεία για τις δραστηριότητες της ορθόδοξης κοινότητας στην οποία συμπεριλαμβάνονταν οι Έλληνες που κατοικούσαν μόνιμα ή περιστασιακά και δραστηριοποιούνταν επαγγελματικά εκεί. Σε έγγραφα του 18ου και 19ου αιώνα, όπως ληξιαρχικών και συμβολαιογραφικών πράξεων, εμπορικών βιβλίων, διαθηκών, δικαστικών αποφάσεων, αλλά και επίσημων εγγράφων τις αψβουργικής διοίκησης αποδεικνύεται η έντονη δραστηριοποίηση τους στις περιοχές έρευνας. Ο πολεοδομικός κατάλογος της Cetate της Timişoara απέδωσε πλούσια στοιχεία για την δυνατότητα απόκτησης ακίνητης περιουσίας στον αστικό ιστό της πόλης.

The presence of Greek origin traders localized in the Balkan countries in the 18th century is one more aspect of the Greek dispersion reflecting their systematic settlement in them. The thesis studies the settlement of the nationals of the Ottoman Empire, mainly from Macedonia and Epirus, who developed intense commercial activity in the regions of Banat and Transylvania (today’s Romania). The human resources gathering at that time in the provinces of Habsburg Monarchy, was attributed to the Austro-Hungarian privileges, which allowed -among other things- the development of transit trade and the traders’ organization in companies. In particular, in the early 18th century traders from the above regions arrive and settle permanently into the cities of study and research, namely into Timișoara and Lugoj in Banat, into the city of Cluj-Napoca and Someșeni in Transylvania. The processing of the archives relating to the Greek commercial presence, in conjunction with the corresponding residential and monumental reserve, gave rise to clarify some of the aspects of the immigration phenomenon, to map the routes of economic subjects from the regions of Macedonia and Epirus into them, to outline the commercial partnerships and activities, as well as their way of life. Through field research in the National Archives in the cities of Timisoara and Cluj-Napoca new data came to light concerning the orthodox community activities, in which the Greeks who resided permanently or occasionally and were professionally active there were included. In documents of the 18th and 19th century, such as civil status documents and notarial deeds, commercial records, wills, judicial decisions and official documents of the Habsburg administration, their strong involvement in research areas is being demonstrated. The Cetate of Timișoara town planning list yielded rich data on the possibility of acquiring real estate in the urban web of the city.