Θαλάσσιες ζώνες κατά το Δίκαιο της Θάλασσας: η εφαρμογή τους στην περίπτωση του Αιγαίου.

Abstract

Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά νομοθετικά επιτεύγματα που έχουν ολοκληρωθεί στο πλαίσιο του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών και αποτελεί την σπονδυλική στήλη του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, το οποίο διέπει τις σχέσεις των κρατών σχετικά με τις χρήσεις των θαλάσσιων και υποθαλάσσιων περιοχών του πλανήτη. Η συμμετοχή κρατών στην Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας είναι σχεδόν οικουμενική και εκ τούτου οι ουσιαστικοί κανόνες της, αντανακλούν διεθνές εθιμικό δίκαιο που δεσμεύει και μη συμβαλλόμενα μέρη, όπως η Τουρκία. Για την Ελλάδα, η σημαντικότερη νομική και γεωπολιτική διάσταση του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, αφορά το ζήτημα της επέκτασης των χωρικών υδάτων και της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας / ΑΟΖ στο Αιγαίο, ήτοι σε περιβάλλον όπου επικρατούν οι συνθήκες της αρχιπελαγικής δομής και της γεωγραφικής στενότητας, μεταξύ των ανατολικών ακτών των Ελληνικών νησιών και των δυτικών ακτών της Τουρκίας. Το Αιγαίο, βρίσκεται στην σύζευξη Ανατολής και Δύσης και συνδέεται με την Ανατολική Μεσόγειο και το Σύμπλεγμα της Μεγίστης, μέσω των ελληνικών νησιών της Δωδεκανήσου. Η άρνηση της Τουρκίας να αποδεχθεί τον εθιμικό χαρακτήρα ουσιαστικών δια- τάξεων της Σύμβασης, ιδίως σε ότι αφορά την αναγνώριση στα νησιά πλήρη δικαιωμάτων σε θαλάσσιες ζώνες και την προτεραιότητα του κριτηρίου της ίσης απόστασης στην διαδικασία οριοθέτησης, καθώς επίσης η σταθερή προσήλωση της να προκρίνει πολιτικές μεθόδους επίλυσης αντί δικαιοδοτικές, συνδυάζονται με τον διαρκή αναθεωρητισμό και τις έμπρακτες αμφισβητήσεις κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας σε περιοχές δυνητικής ελληνικής υφαλοκρηπίδας της Ανατολικής Μεσογείου και του Ανατολικού Αιγαίου, όπως οι ερευνητικοί πλόες, η ανακοίνωση εξωτερικών ορίων διεκδικούμενης τουρκικής υφαλοκρηπίδας και η σύναψη συμφωνίας οριοθέτησης με την Λιβύη, ακυρώνοντας την επήρεια των ελληνικών νησιών του Ανατολικού Αιγαίου. Σε αυτό το πλαίσιο, η εργασία εξετάζει τις κάτωθι θεματικές. Στο Πρώτο Κεφάλαιο εξετάζεται με τρόπο συνοπτικό το βασικό ρυθμιστικό πλαίσιο της Σύμβασης του 1982, και πραγματοποιείται η γενική επισκόπηση κρίσιμων διατάξεων, γενικών αρχών και θεμελιωδών κανόνων αυτής. Στο Δεύτερο Κεφάλαιο, η μελέτη επικεντρώνεται στην φυσιογνωμία του Αιγαίου και στο ιστορικό/ νομικό υπόβαθρο της διαφοράς για την υφαλοκρηπίδα η οποία οδήγησε το 1976, στη μονομερή προσφυγή της χώ- ρας μας στο Συμβούλιο Ασφαλείας των ΗΕ και το Διεθνές Δικαστήριο, κατά της Τουρκίας. Στο Τρίτο Κεφάλαιο εξετάζεται η έννοια, το νομικό καθεστώς, οι κανόνες οριοθέτησης και η εφαρμογή της Αιγιαλίτιδας ζώνης στο Αιγαίο πέλαγος. Οι ίδιες θεματικές περιλαμβάνονται στο Τέταρτο Κεφάλαιο ως προς τις θαλάσσιες ζώνες της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ, για τις οποίες το συμβατικό ρυθμιστικό πλαίσιο οριοθέτησης είναι κοινό. Στο ίδιο Κεφάλαιο, εξετάζεται επιπλέον, το καθεστώς των νησιών από την άποψη των δικαιωμάτων και της συμμετοχής τους στην διαδικασία οριοθέτησης, καθώς επίσης οι θέσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας μέσα από τις επιστολές των Μόνιμων Αντιπροσώπων τους στα ΗΕ, προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, για τα ζητήματα εφαρμογής του Δικαίου της Θάλασσας. Η σπουδή των επιστολών, είναι εξόχως διαφωτιστική για την πολιτική στάση και την ποιότητα των επιχειρημάτων της τουρκικής πλευράς. Στο Πέμπτο Κεφάλαιο πραγματοποιείται η συνοπτική εξέταση των ελληνικών επιφυλάξεων στην δικαιοδοσία των δύο μηχανισμών δικαιοδοτικής επίλυσης που η Ελλάδα έχει αποδεχτεί, ήτοι του Διεθνούς Δικαστηρίου για το Δίκαιο της Θάλασσας και του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, οι οποίες εξασφαλίζουν στην Ελλάδα τον δικονομικό έλεγχο των διαδικασιών επίλυσης. Στο Παράρτημα, έχει ενσωματωθεί ένα πρόσθετο και συνοπτικό μέρος με αντικείμενο την λειτουργία της συνορεύουσας και αρχαιολογικής ζώνης, καθώς επίσης σχετικοί Χάρτες και Εικόνες. Η εργασία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι διαφορετικές προσεγγίσεις των δύο χωρών στα ζητήματα εφαρμογής του Δικαίου της Θάλασσας στο Αιγαίο, προκαλούν διενέξεις νομικού περιεχομένου και γεωπολιτικής υφής, που αν και χρήζουν επίλυσης διακρίνονται από την σταθερή και αντίθετη στάση των δύο μερών.