Ανθρώπινα εμφυτεύματα τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών (ΤΠΕ) και το δικαίωμα στη σωματική ακεραιότητα

Abstract

Η τεχνολογία ραδιοσυχνικής αναγνώρισης (radio frequency identification, RFID) βασίζεται στην ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ μιας ετικέτας (tag) και μιας συσκευής ανάγνωσης (reader) μέσω ραδιοσυχνοτήτων. Η πρακτική χρησιμότητα της ανέπαφης ταυτοποίησης και η δυνατότητα αποθήκευσης μεγαλύτερου όγκου δεδομένων σε σχέση με άλλες μεθόδους αυτόματης ταυτοποίησης, όπως για παράδειγμα τα barcodes, σε συνδυασμό με το μικρό σχετικά κόστος κατασκευής των ετικετών, την καθιστούν ιδιαιτέρως διαδεδομένη μέθοδο ταυτοποίησης προϊόντων σε διάφορους τομείς, όπως το λιανικό εμπόριο, οι μεταφορές ή η φροντίδα υγείας. Η ετικέτα είναι δυνατό να εμφυτευτεί σε ζωικό ιστό, μία μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε αρχικά στη ζωική παραγωγή. Συνακόλουθα, από το 2004 εμφυτεύματα RFID στον ανθρώπινο ιστό έλαβαν έγκριση από τον αμερικάνικο οργανισμό φαρμάκων (FDA), πράξη που άνοιξε τις πύλες για τη χρησιμοποίησή τους στην ταυτοποίηση ασθενών, εργαζομένων και επιβατών. Πλέον, τα νέα εμφυτεύματα τεχνολογίας κοντινού πεδίου (near-field communications, NFC) σε συχνότητα 13,56 MHz με επαγωγική σύνδεση και αμφίδρομη επικοινωνία προσφέρουν δυνατότητες επανεγγραφής των δεδομένων, μεγαλύτερου χώρου αποθήκευσης, καθώς και βελτιωμένων δυνατοτήτων κρυπτογράφησης των δεδομένων. Πρόσφατες εξελίξεις στο πεδίο των εμφυτευμάτων καθιστούν δυνατή τη σύνδεσή τους με βιοαισθητήρες και την παρακολούθηση διαδικασιών εντός του σώματος, με πρόδηλες ευεργετικές συνέπειες στη θεραπεία ασθενών, καθώς και την αξιοποίηση νέων μεθόδων ταυτοποίηση, όπως είναι οι κώδικες γρήγορης απάντησης (quick response, QR). Η χρησιμοποίησή των εμφυτευμάτων για την ταυτοποίηση των προσώπων – με τη μορφή ενός μοναδικού αναγνωριστικού κάθε ανθρώπου – κρίνεται ενίοτε στη σχετική βιβλιογραφία ότι αποτελεί το καταλληλότερο μέσο για την επίτευξη ενός πλήθους δημόσιων σκοπών, όπως η δημόσια ασφάλεια, η παροχή εξειδικευμένης ιατρικής φροντίδας ή η οργάνωση των δημόσιων υπηρεσιών. Τούτο διότι, θεωρείται ότι λύνει το πρόβλημα του κενού που μπορεί να υπάρχει μεταξύ της ψηφιακής ταυτότητας και της οντότητας που αντιπροσωπεύει. Πράγματι, παρέχοντας σε πραγματικό χρόνο άμεση παρακολούθηση του υποκειμένου, φαίνεται να αποτρέπει την εξαπάτηση και τη μη εξουσιοδοτημένη πρόσβαση σε πληροφοριακά συστήματα, καθώς και να παρέχει ακριβείς πληροφορίες. Παρ’ όλα αυτά, η χρήση των εμφυτευμάτων, υπό τις υπάρχουσες συνθήκες, φαίνεται να προσκρούει σε κανόνες προστασίας της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών δεδομένων, όπως ο Γενικός Κανονισμός Προστασίας των Δεδομένων (Κανονισμός (EΕ) 2016/679), στην αρχή της μη διάκρισης (άρθρο 14 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου), την αρχή της αναλογικότητας (principle of proportionality, άρθρο 25 του ελληνικού Συντάγματος), την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και πλήθος άλλων νομικών διατάξεων και κανόνων που θεσπίζουν θεμελιώδη δικαιώματα. Στην παρούσα εργασία προτείνεται μια διερεύνηση των εν λόγω εμφυτευμάτων και της εντασιακής τους σχέσης με το καινοφανές δικαίωμα στη σωματικής αξιοπρέπειας (άρθρο 3 ΧΘΔΕΕ). Συμπεραίνουμε πως η υποτιθέμενη άρση των εμποδίων καθολικής χρήσης τους στο μέλλον θα εννοούσε μια ριζική επαναδιαπραγμάτευση της αντίληψής μας για την αρχή της προστασίας και σεβασμού της αξίας του ανθρώπου και της σωματικής ακεραιότητας, σε σημείο να αναρωτιόμαστε πλέον για το ίδιο το νόημα της επίκλησής τους.