Διαβατήριες τελετουργίες θανάτου, συμβολισμοί, τοπικότητες και ενσώματες επιτελέσεις. Βιωματικές εμπειρίες θηλυκών σωμάτων στην περιοχή της Χαλκιδικής

Abstract

Προγενέστερες αλλά και νεότερες ανθρωπολογικές έρευνες, καταδεικνύουν ότι η μελέτη των τελετουργιών διάβασης, επιτρέπει μια αποκαλυπτική ανατομία της κοσμοθεωρίας που διέπει την κοινωνική ζωή των υποκειμένων που τη συνθέτουν. Υπό αυτό το πρίσμα, η διπλωματική μου εργασία στο εθνογραφικό παράδειγμα της Χαλκιδικής («Διαβατήριες τελετουργίες θανάτου, συμβολισμοί, τοπικότητες και ενσώματες επιτελέσεις. Βιωματικές εμπειρίες θηλυκών σωμάτων στην περιοχή της Χαλκιδικής»), πραγματεύεται τις υλικές και τις συμβολικές εκφάνσεις που ενορχηστρώνουν τις θρησκευτικές αναπαραστάσεις του θανάτου στις ελληνικές παραδοσιακές κοινωνίες και συζητά πως το εθιμικό πλαίσιο του θανάτου καταγράφεται στο συλλογικό και στο ατομικό γίγνεσθαι των γυναικών σε περιοχές της βορειοελλαδικής χερσονήσου. Συγκεκριμένα, αντλώντας αρχικά αποκλειστικά από τις βιβλιογραφικές πηγές, επιχειρείται τόσο μια γενική, διαχρονική, προσέγγιση της ίδιας της τελετουργίας στο πλαίσιο του ανθρώπινου βίου, όσο και του ίδιου του θανάτου, ως ένα διακριτικό θεματικό πεδίο. Στη συνέχεια, το θεωρητικό πεδίο διασταυρώνεται με τις βιωματικές διαδρομές γυναικών - αφηγητριών που γεννήθηκαν, μεγάλωσαν και κατοικούν στη Χαλκιδική. Συλλέγονται και καταγράφονται ήθη, έθιμα και αντιλήψεις που παραδοσιακά συνθέτουν την επιθανάτια κοσμοθεωρία του τόπου, ενώ παράλληλα, στις συνήθειες του τόπου, αναζητούνται συσχετισμοί, ομοιότητες ή διαφορές με τις αντίστοιχες εκφάνσεις του θρήνου και του πένθους, σε περιοχές του ευρύτερου ελλαδικού χώρου, έτσι όπως έχουν διερευνηθεί από ανθρωπολόγους και λαογράφους. Μέσα από την αφήγηση, τον λόγο, τα βιώματα και την οπτική γυναικείων συνομιλητριών διερευνάται, συζητιέται και αναδεικνύεται ο έμφυλος χαρακτήρας της κουλτούρας του πένθους, των ενσώματων επιτελέσεων καθώς και ο τρόπος με τον οποίο τα ίδια τα υποκείμενα τις νοηματοδοτούν. Αντλώντας τέλος, από τα θραύσματα της μνήμης που η προσωπική εμπειρία αποτυπώνει, αποτολμάται μια «εθνο-τοπο-βιογραφική» ιχνηλάτηση σε διαδρομές με θηλυκό πρόσημο που προκαθορίζουν τις γυναικείες συμπεριφορές και στάσεις, απέναντι στη φροντίδα των νεκρών (Τσιμπιρίδου 2023, σ.1). Ιστορίες υπεξούσιων, θηλυκών σωμάτων που ενσωματώνουν κυρίαρχες, ανδροκεντρικές οπτικές αποτυπώνοντας επί τόπου το ιδίωμα της πατριαρχίας.