Τεχνητή νοημοσύνη και δίκαιο του διαστήματος

Abstract

Ο όρος Artificial Intelligence χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1956 από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Stanford, John McCarthy, ο οποίος την περιέγραψε ως «την επιστήμη και την μηχανολογία κατασκευής ευφυών μηχανών, κυρίως έξυπνων υπολογιστικών προγραμμάτων. Σχετίζεται με την χρήση των υπολογιστών για την κατανόηση της ανθρώπινης νοημοσύνης, χωρίς να περιορίζεται στη χρήση βιολογικών μεθόδων». Σήμερα δεν υπάρχει ένας ευρέως αποδεκτός ορισμός για την Τεχνητή Νοημοσύνη και διάφοροι σχετιζόμενοι φορείς επιχειρούν να οριοθετήσουν εννοιολογικά αυτό τον κλάδο τεχνολογίας, που εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς. Η Τεχνητή Νοημοσύνη εφαρμόζει τρείς βασικές τεχνικές, ήτοι τεχνικές εκλογίκευσης (μηχανικός συλλογισμός), τεχνικές μάθησης (μηχανική μάθηση) και ρομποτική. Στηρίζεται στις τρείς βασικές δυνατότητες της, την αντίληψη, την εκλογίκευση/λήψη απόφασης και την εκτέλεση. Η έρευνα αναδεικνύει 5 βασικές εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης, συγκεκριμένα εφαρμογές αναλυτικής πρόβλεψης (μηχανική μάθηση), αναγνώρισης εικόνας (μηχανική όραση), επεξεργασίας γλώσσας, επεξεργασίας και αναγνώρισης λόγου, εφαρμογές πραγματοποίησης φυσικής δραστηριότητας (ρομποτική). Το 2021 σημειώθηκε η πρώτη μεγάλη παγκόσμια προσπάθεια γνωστή ως AI ACT από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το σχηματισμό άρτιου κανονιστικού πλαισίου, που να ρυθμίζει τη χρήση και λειτουργίες της Τεχνητής Νοημοσύνης. Το κανονιστικό πλαίσιο στηριζόμενο στη Λευκή Βίβλο για την Τεχνητή Νοημοσύνη στοχεύει στην αριστεία και την εμπιστοσύνη ως αξίες βασικές για την αγαστή χρήση της ΤΝ με σεβασμό στην ασφάλεια και την προστασία των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το 1957 η αποστολή του πρώτου τεχνητού δορυφόρου Sputnik στο διάστημα κατέστησε αναγκαία την εντατική ενασχόληση με το δίκαιο του διαστήματος, το οποίο έως σήμερα εκπορεύεται από διεθνείς διμερείς ή πολυμερείς συμφωνίες και συνθήκες μεταξύ των κρατών μελών του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, αλλά και το συναφές εθνικό δίκαιο των κρατών. Η «Συνθήκη του Διαστήματος» (γνωστή ως Outer Space Treaty, 1966) και η «Συνθήκη περί Ευθύνης» (γνωστή ως Liability Convention, 1972) θεωρούνται ως οι πιο ουσιώδεις συμφωνίες, που ρυθμίζουν τη διαστημική δραστηριότητα των κρατών. Οι κυριότερες διεθνείς συμφωνίες, που συναποτελούν το δίκαιο του διαστήματος σήμερα, συνήφθησαν τη δεκαετία του ’60 και ’70 και δεν περιλαμβάνουν προβλέψεις για τις εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης στο διάστημα, οι οποίες άκμασαν ιδιαίτερα από το 2010 και ύστερα. Οι ισχύουσες διεθνείς συνθήκες αποτυγχάνουν να συμπεριλάβουν μέτρα και προβλέψεις για τους νέους κινδύνους, που προκύπτουν από τη χρήση της ΤΝ στο διάστημα, όπως για παράδειγμα θέματα περί ανάληψης ευθύνης για ατυχήματα και καταστροφές από σφάλμα λειτουργίας εφαρμογών ΤΝ ή περί προστασίας της ιδιωτικότητας των πολιτών. Ακόμη, περιλαμβάνουν προβλέψεις για τη διαστημική δραστηριότητα κρατών ή κρατικών και διακρατικών οργανισμών αλλά όχι για ιδιωτικούς φορείς και ιδιωτικές νομικές οντότητες. Επίσης, δεν έχει νομοθετηθεί συνεκτικό και λεπτομερές σύστημα καταγραφής εφαρμογών ΤΝ στο διάστημα. Το νομοθετικό κενό προσπαθεί να καλύψει η νέα πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής AI ACT αλλά και εθιμοτυπικοί κανόνες, αρχές και καλές πρακτικές, που εφαρμόζουν φορείς, όπως για παράδειγμα η NASA, που ακολουθεί πλαίσιο 6 αρχών για την ηθική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης (τήρηση δικαίου, διαφάνεια, ανάληψη ευθύνης, ασφάλεια, ανθρωποκεντρικός και κοινωνικής ωφέλειας προσανατολισμός, επιστημονική και τεχνική στιβαρότητα). Ακόμη, ακολουθούνται μη δεσμευτικές διατάξεις και κώδικες δεοντολογίας για την αντιμετώπιση του φαινομένου των διαστημικών αποβλήτων, που όλο και περισσότερο απασχολεί την επιστημονική κοινότητα και τη διαστημική βιομηχανία.