Η γενιά των τσιγγανοπαίδων: αποικιακότητες, ηγεμονίες και δίκτυα στο περιθώριο των Ρομά της Θεσσαλονίκης

Abstract

Οι κοινότητες Ρομά αποτελούν διαχρονικά πεδίο πειραματικών δοκιμών με στόχο την «ένταξη», την «ενδυνάμωση» και τον «εκσυγχρονισμό» τους. Αρωγοί και ιδιοκτήτες των «ανθρωπιστικών επιχειρήσεων» είναι δεκάδες ΜΚΟ, οι οποίες έχουν εγκατασταθεί «μόνιμα» σε μια πληθώρα ρομά κοινοτήτων και εφαρμόζουν τις (βιο)πολιτικές των ευρωπαϊκών και εθνικών θεσμών, παραμένοντας πιστές στις νεοφιλελεύθερες επιταγές του κατακερματισμού και της αποκρατικοποίησης των κοινωνικών υπηρεσιών και παροχών. Μέσω της έρευνάς μου στον οικισμό Ρομά του Δενδροποτάμου Θεσσαλονίκης θέλησα να διερευνήσω τις επιδράσεις των εν λόγω αποικιακών παρεμβάσεων —με όλες τις παραλλαγές και επικαιροποιήσεις των τεχνολογιών τους— και προγραμμάτων στα δίκτυα, τις ιεραρχίες, τις ηγεμονίες και εν τέλει την ταυτότητα των ρομά υποκειμένων, τα οποία καλούνται να επαναπροσδιορίσουν και να επαναπροσδιοριστούν, να σώσουν και να σωθούν. Η ζύμωση με τον κόσμο και τις δράσεις των Οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών έχει οδηγήσει, μεταξύ άλλων, στη συγκρότηση μιας «ελίτ» ρομά υποκειμένων που στην πλειοψηφία της ανήκει στη λεπτή φλοίδα των ωφελούμενων «τσιγγανοπαίδων» της προηγούμενης δεκαετίας: Παιδιά που προετοιμάστηκαν και ενδυναμώθηκαν «πιλοτικά», ώστε να βρίσκονται πλέον σε θέση να μετασχηματίσουν και να εμφυσήσουν στα «αργοπορημένα» μέλη της κοινότητάς τους ιδέες, αξίες και πρακτικές που αποσκοπούν στη «θεραπεία» όλων όσων η λευκή, ευρωπαϊκή ματιά ταξινόμησε ως «προβληματικά». Συντελείται κατ’ αυτόν τον τρόπο μια παράδοξη διαδικασία αποπολιτισμικοποίησης και ταυτόχρονης φυλετικοποίησης με «καλές προθέσεις». Η παρούσα μελέτη μέσω της κριτικής προσέγγισης των πολιτικών και πρακτικών «σωτηρίας» των ρομά κοινοτήτων επιχειρεί να επισημάνει τις «παράπλευρες απώλειες» των ανθρωπιστικών δοκιμών, καθώς και τη δυναμική διαδικασία συναίνεσης/αντίστασης εντός τους, να αναδείξει τη γραμμή σκέψης και το πρίσμα θέασης υπό το οποίο τα ρομά υποκείμενα κρίνονται πάντα ανέτοιμα να συμπεριληφθούν στην κοινωνία και μένουν οριστικά εγκλωβισμένα στο αντιφατικό και κάπως ειρωνικό status του/της υπεξούσιου/ας (αλλά) «ωφελούμενου/ης».