Η υπεροχή του ενωσιακού δικαίου απέναντι στην εθνική συνταγματική ταυτότητα: έννοιες ασύμβατες ή συνιστώσες μιας κοινής ευρωπαϊκής συνταγματικής ταυτότητας;

Abstract

Η ανάδυση της ΕΕ ανέδειξε μία γενικευμένη αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας των ευρωπαϊκών κρατών, καθότι με τη μεταβίβαση αρμοδιοτήτων του κράτους στη νέα δομή, τα κράτη-μέλη δεν κατέχουν πλέον την αποκλειστική αρμοδιότητα νομοθέτησης ή εν γένει ρύθμισης όλων των ζητημάτων που άπτονται της λειτουργίας τους. Σήμερα, η ευρωπαϊκή οικογένεια αποτελείται από 27 κράτη-μέλη, τα οποία παρά τη μεταβίβαση αρμοδιοτήτων στα θεσμικά όργανα της Ένωσης διατηρούν την κυριαρχία τους. Συνιστούν ωστόσο μία ενιαία έννομη τάξη, η οποία επιφέρει σύμφωνα με τον Τσάτσο μία «μερική αλλοίωση» στην παραδοσιακή επιστήμη της πολιτειολογίας, εγκαινιάζοντας μία πρωτόγνωρη κατάσταση ανθρώπινης συμβίωσης που διέπεται από κοινούς, ευρωπαϊκούς θεσμούς και αρχές. Βασίζεται δε στην ευρύτερη έννοια της «ευρωπαϊκότητας», συνέπεια της οποίας αποτελεί η δυνατότητα των ευρωπαϊκών κατ’ αποκλειστικότητα κρατών να γίνουν κοινωνοί της ευρωπαϊκής ιδέας. Ωστόσο, από νωρίς δημιουργήθηκαν τριγμοί στο εσωτερικό της ανωτέρω συμβιωτικής σχέσης, ανάμεσα στα εθνικά δικαστήρια και το ΔΕΕ. Ο a priori χαρακτήρας της αρχής της υπεροχής του ενωσιακού δικαίου έθεσε υπό αμφισβήτηση τον κανόνα lex posterior derogat legi priori. Ακόμη, η αρχή του άμεσου αποτελέσματος, της άμεσης ισχύος και της ευθύνης των κρατών-μελών, ενώ θεμελίωσαν την υπεροχή του ενωσιακού δικαίου, έφεραν συχνά σε τροχιά σύγκρουσης το ΔΕΕ με τον εθνικό δικαστή. Χαρακτηριστικά, το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας υπήρξε ιδιαίτερα δραστήριο, διατυπώνοντας την άποψη πως δύναται να ελέγχει έναν ενωσιακό κανόνα με μέτρο κρίσης τις διατάξεις του Θεμελιώδους Νόμου (Solange I). Παρά την αναδίπλωση του BVerfG στην απόφαση Solange ΙΙ, η μετέπειτα νομολογιακή πρακτική του φανέρωσε μία ιδιαίτερα επιθετική πρακτική, η οποία αρχικά θεμελιώθηκε με την απόφαση Maastricht και κορυφώθηκε στις υποθέσεις Gauweiler και Weiss. Στην τελευταία δε υπόθεση, αξιοσημείωτο γεγονός αποτέλεσε το ύφος και η εκφραστική του BVerfG εναντίον του ΔΕΕ, εγκαλώντας το ότι ενήργησε ultra vires και αναγορεύοντας εαυτόν σε τελικό κριτή του ενωσιακού δικαίου. Στο ίδιο μήκος κύματος, με ηπιότερο ύφος ωστόσο, και άλλα εθνικά δικαστήρια αμφισβήτησαν την υπεροχή του ενωσιακού δικαίου προτάσσοντας τη λεγόμενη εθνική «συνταγματική ταυτότητα». Αντίστοιχες ενστάσεις διατυπώνουν το Γαλλικό Συμβούλιο της Επικρατείας, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ρουμανίας, καθώς και το Ανώτατο Δικαστήριο της Πολωνίας. Η τελευταία περίπτωση ίσως αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση για την ενωσιακή έννομη τάξη, καθότι αποτελεί ευθεία απειλή για το κοινοτικό κεκτημένο (acquis communautaire), με την εκ θεμελίων υπονόμευση του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Κατά τα ανωτέρω τίθεται το ερώτημα: «Δύνανται οι εθνικές συνταγματικές ταυτότητες των κρατών-μελών να αποτελέσουν συνιστώσες μιας κοινής ευρωπαϊκής συνταγματικής ταυτότητας;» Σκοπό της παρούσας εργασίας αποτελεί η διερεύνηση του ανωτέρω ερωτήματος. Μέσα από τη βιβλιογραφική έρευνα, επιχειρείται η τεκμηριωμένη και επαρκώς στοιχειοθετημένη παράθεση συμπερασμάτων επί της κοινής συμβιωτικής ταυτότητας. Εν πολλοίς επιδιώκεται η – στο μέτρο του δυνατού – συνολική και διεξοδική παρουσίαση των στοιχείων εκείνων που καθιστούν τους καινοφανείς συμβιωτικούς δεσμούς, ανάμεσα στα κράτη-μέλη και τους πολίτες της ΕΕ, αναπόσπαστο τμήμα της ταυτότητάς τους. Καθοριστικός παράγων στην ως άνω διαδικασία καθίσταται η πολύτιμη νομολογία του ΔΕΕ, συμβάλλοντας καταλυτικά στην ταχεία διαμόρφωση της ευρωπαϊκής συνταγματικής ταυτότητας, στο πλαίσιο του κοινού συνταγματικού πολιτισμού και των παραδόσεων των κρατών-μελών.