Ο αυτοσχεδιασμός στο μπουζούκι

Abstract

Στα πλαίσια της εκπόνησης του εξηγητικού κειμένου, το οποίο θα συνοδεύσει το ρεσιτάλ θα αναλυθούν κάποια βασικά ζητήματα που αφορούν στο θέμα “αυτοσχεδιασμός στο μπουζούκι”. Ο αυτοσχεδιασμός είναι ένα ζήτημα το οποίο απασχολεί από πολύ νωρίς κάθε μουσικό στη σταδιοδρομία του όσον αφορά στη συνειδητοποίηση της αμεσότητας σε επίπεδο έκφρασης. Σαφώς το μονοπάτι της τεχνικής είναι μακρύ και δύσβατο, προϋπόθεση απαραίτητη για μια ολοκληρωμένη εκδοχή έκφρασης, όπως άπειρα και τα ερεθίσματα - εντυπώσεις που αποκτά στην πορεία του ο καθένας, σαν δέκτης της μουσικής, μα ο στόχος που στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι η έκφρασή μέσα από τον αυτοσχεδιασμό νομίζω απλοποιεί τις δυσκολίες και στη συνέχεια τις καθιστά προκλήσεις για έναν τόσο “ακριβό” σκοπό. Έτσι μπορούμε να διακρίνουμε τα διαφορετικά στάδια ενός μουσικού “εκπαιδευόμενου” στον αυτοσχεδιασμό, από τις δοκιμές στις παραλλαγές της φρασεολογίας του γνωστού του ρεπερτορίου, την μελέτη του σε έμπειρους δεξιοτέχνες σε επίπεδο φρασεολογίας - τεχνικής, αίσθαντικότητας και αισθητικής, και τέλος τη βαθύτερη αναζήτηση όσον αφορά στην τροπικότητα, στον ρυθμό και στην ερμηνεία. Αυτά τα στάδια αρκετές φορές, ώστε να μην επιβεβαιωθεί κανόνας, περιπλέκονται, βλέπουμε μεταπηδήσεις από το ένα στο άλλο και άλλες φορές πιο σπάνια εκλείπει κάποιο από αυτά. Έτσι στην προσπάθεια να διατυπωθεί μία μέθοδος για τον αυτοσχεδιασμό, με κάθε επιφύλαξη, οδηγούμαστε σε δυο βασικές συνιστώσες: αφενός στο ρεπερτόριο, στην εκμάθησή του και κατ’ επέκταση στην διάκριση του φρασεολογίου που προκύπτει και αφετέρου στην τροπικότητα, δηλαδή μετά από ανάλυση του ρεπερτορίου, στις ιδιαίτερες σχέσεις που δημιουργούνται κατά τις αλλαγές των τονικών κέντρων, αλληλοδιαδοχής διαστημάτων στις φράσεις και ερμηνείας αυτών.

Στην περίπτωση της συγκεκριμένης εργασίας, κατά την προετοιμασία για το ρεσιτάλ ο στόχος είναι να χρησιμοποιηθούν όλα τα γνωστά εργαλεία του υποφαινόμενου όπως τροπικότητα, ρυθμικά σχήματα, υφολογικά στοιχεία, ενορχήστρωση κ.α. για να παρουσιαστεί η τεχνική και η δεξιότητά του στον αυτοσχεδιασμό. Η δομή - πρόγραμμμα του ρεσιτάλ θα είναι μια σειρά από ανεξάρτητους και εξαρτημένους από τραγούδια - ορχηστρικά αυτοσχεδιασμούς οι οποίοι θα παρουσιάζονται αυτοτελώς ή και σε σύνδεση μεταξύ τους, με κριτήριο την αισθητική του προσέγγιση στην επιμέλεια ενός προγράμματος μιας συναυλίας. Αρχικά υπήρχε σαν πρώτη σκέψη το εγχείρημα του αυτοτελή αυτοσχεδιασμού καθ’όλη τη διάρκεια του διαθέσιμου χρόνου, σχέδιο το οποίο αντικαταστάθηκε από την επιλογή της διάκρισης και χρήσης κάποιων μοντέλων αυτοσχεδιασμού, τα οποία παρατηρούμε να συνδέονται με τραγούδια και ορχηστρικά. Αν θεωρηθούν τα παραπάνω στοιχεία σαν φόρμες, βλέπουμε ιστορικά ότι λειτούργησαν και λειτουργούν ως σήμερα στερεότυπα με τον αυτοσχεδιασμό. Όσο εξελισσόταν η οργάνωση του υλικού για το ρεσιτάλ, αποδείχθηκε ότι ήταν αρκετά ενδιαφέρουσα η προσέγγιση του αυτοσχεδιασμού μέσα από στερεότυπες φόρμες μιας και στην μουσική μας παράδοση (ρεπερτόριο μπουζουκιού) ο αυτοσχεδιασμός λειτουργεί σχεδόν αλληλένδετα με κάποιο τραγούδι - ορχηστρικό. Από την άλλη δεν υπήρχε ενδιαφέρον για περαιτέρω ανάλυση σε αυτές τις φορμες, με σκοπό να παρατεθούν όλες οι περιπτώσεις παρά μόνο να χρησιμοποιηθούν κάποιες κύριες - βασικές για τις ανάγκες της παρουσίασης των αυτοσχεδιασμών. Σε κάθε περίπτωση ευλογο ήταν να αποφευχθεί να γίνει ένας διαχωρισμός σε επίπεδο τροπικότητας, μιας και ούτως ή άλλως το βασικό πεδίο στον αυτοσχεδιασμό είναι η τροπικότητα, με τη διαφορά ότι θα ήταν δεσμευτικό στο ενδεχόμενο μιας νέας ιδέας “εκτός σχεδίου” - χωρίς προετοιμασία που μπορεί να συνέβαινε κατά την επιτέλεση. Παρ’ όλα αυτά σε δευτερο χρόνο θεωρήθηκε οφέλιμο ως προς τον αναγνώστη να σκιαγραφηθεί το “μελωδικό σενάριο”, όπως και άλλα τεχνικά χαρακτηριστικά (ειδικότερα στους δυο αυτοτελείς αυτοσχεδιασμούς), δίνοντας κάποια ορόσημα τροπικότητας στο σύνολο του αυτοσχεδιασμού.

Σαν πρώτο κομμάτι - αυτοσχεδιασμός, χωρίς να τεθεί σε επίπεδο φόρμας, θα χρησιμοποιηθεί κάποιος χρόνος για αυτοσχεδιασμό χωρίς συνοδεία. Θεωρείται η συγκεκριμένη ενότητα η πιο σημαντική από άποψη ελευθερίας επιλογών μιας και λειτουργεί έξω από οποιοδήποτε στερεότυπο φόρμας από αυτά που ακολουθούν. Τροπικά σχεδιάζεται μια ανάπτυξη η οποία να είναι όσο το δυνατόν πολύπλοκη, με σημείο αναφοράς την συγγενή μετάβαση από τρόπο σε τρόπο στο ίδιο τονικό κέντρο. Σαν δευτερο κομμάτι-αυτοσχεδιασμός είναι η πρώτη οικεία περίπτωση μοντέλου που θα χρησιμοποιηθεί, ο αυτοσχεδιασμός σε μια αρμονική αλυσίδα με ένα ρυθμικό μοτίβο π.χ. Im - VI - V σε ρυθμό Ι Π - Ι - Ι. Ένα μοντέλο που έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον για εισαγωγή κάποιου προγράμματος ή και με αυτοτέλεια. Το επόμενο μοντέλο είναι πιο σπάνιο. Είναι τραγούδι το οποίο αντί για ενδιάμεση εισαγωγή στη φόρμα του συναντάμε αυτοσχεδιασμό. Η διάρκειά του είναι κατά προσέγγιση ίδια με αυτήν της εισαγωγής μιας και αντιλαμβανόμαστε την “πίεση” του δισκογραφικού χρόνου από την Λιλή την σκανταλιάρα του Παναγιώτη Τούντα ως το άσπρο περιστέρι του Μάνου Χατζιδάκι. Άλλη περίπτωση είναι εισαγωγικός αυτοσχεδιασμός σε ένα τραγούδι, ο οποίος προετοιμάζει τροπικά και σε επίπεδο φρασεολογίας πολλές φορές τον ακροατή για αυτό που θα ακολουθήσει. Επόμενο μοντέλο είναι σε οργανικά χασαποσέρβικα να συναντούμε μετά τον κύκλο όλων των θεμάτων έναν άρυθμο αυτοσχεδιασμό, του οποίου το κλείσιμο ακολουθεί ή το αρχικό θέμα ή κάποιο καταληκτικό, πολλές φορές σε τρίηχα ή εξάηχα, λόγω του ότι το tempo συνήθως ζωηρεύει. Το έκτο κομμάτι - φόρμα θα είναι ένα τραγούδι στο οποίο αφού παιχτούν τα θέματά του ως έχουν, κατά την εξέλιξή του θα παρουσιάζεται αυτοσχεδιαστικά η φρασεολογία του. Ο συγκεκριμένος τρόπος εκτέλεσης είναι πολύ συνηθισμένος από δεξιοτέχνες, λόγω του ότι τα μελωδικά μοτίβα πολλές φορές είναι απλά και όμοια, έτσι με αυτόν τον τρόπο αποσκοπούν στο να αναδείξουν την φαντασία και την αυτοσχεδιαστική τους ικανότητα. Τέλος θα χρησιμοποιηθεί στο τελευταίο μοντέλο ένα μπουζούκι με περντέδες, με το οποίο αρχικά θα παρουσιαστεί αυτοσχεδιασμός χωρίς συνοδεία (περίπτωση όμοια με την αρχική με ένα επιπλέον χαρακτηριστικό στην τροπικότητα, τα μαλακά διαστήματα που επιτρέπουν οι περντέδες) και έπειτα θα παιχθεί ένα οργανικό τσιφτετέλι. Στο τέλος του οργανικού θα υπάρχει αυτοσχεδιασμός πάνω σε ένα μελωδικό μοτίβο το οποίο προϋπάρχει σαν θέμα στη φόρμα του κομματιού.