Το φαινόμενο της εισφοροδιαφυγής και η αδήλωτη εργασία σε Ελλάδα και Ευρώπη: αιτίες, τρόποι αντιμετώπισης και ο ρόλος των ελεγκτικών μηχανισμών

Abstract

Η εισφοροδιαφυγή και δη η αδήλωτη εργασία αποτελεί ένα πολυδιάστατο δυναμικό φαινόμενο με έντονες προεκτάσεις σε οικονομικό, ηθικό και κοινωνικό επίπεδο. Τα εθνικά χαρακτηριστικά, οι ιδιαιτερότητες και οι εξ’ ορισμού ασάφειες της έννοιας της αδήλωτης εργασίας, καθιστούν δύσκολη τη μέτρηση και την αξιολόγηση της έκτασής της. Η αναγκαιότητα της ανά χείρας έρευνας πηγάζει από το γεγονός ότι εντοπίζεται μία έλλειψη σχετικών μελετών τόσο σε εγχώριο όσο και σε διεθνές επίπεδο. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η χάραξη του πλαισίου μέσα στο οποίο εμφανίζεται και αναπτύσσεται το φαινόμενο, η κριτική παρουσίαση των εφαρμοσμένων πολιτικών αντιμετώπισής του και η διατύπωση εναλλακτικών πρακτικών. Η μεθοδολογική προσέγγιση που υιοθετήθηκε περιλαμβάνει την ανασκόπηση των σύγχρονων βιβλιογραφικών πηγών αλλά και την συλλογή και επεξεργασία πρωτογενών δεδομένων μέσα από την χρήση ερωτηματολογίου κλειστού τύπου. Το ερωτηματολόγιο διανεμήθηκε σε ελεγκτές του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας, του Περιφερειακού Ελεγκτικού Κέντρου Ασφάλισης Κεντρικής Μακεδονίας καθώς και σε μεγάλα λογιστικά γραφεία του Νομού Θεσσαλονίκης. Από την στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων επιβεβαιώθηκε σε γενικές γραμμές το θεωρητικό πλαίσιο αναφορικά με τους βασικούς προσδιοριστικούς παράγοντες της αδήλωτης εργασίας και αναδείχθηκε η ανάγκη διαφορετικής προσέγγισης του φαινομένου μέσα από την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους επίσημους θεσμούς και το κοινωνικό σύνολο ευρύτερα. Τέλος μέσω μοντέλου πολλαπλής παλινδρόμησης αποδείχθηκε ότι το χαμηλό φορολογικό φρόνημα, το οποίο ορίζεται ως εγγενές κίνητρο για την μη καταβολή φόρων και εισφορών, συσχετίζεται στατιστικά σημαντικά με τις δυσμενείς οικονομικές συνθήκες, την ανεπάρκεια του κρατικού μηχανισμού, τις μορφές εκδήλωσης της αδήλωτης εργασίας και με μία σειρά κοινωνικοπολιτικών παραγόντων. Αντιθέτως απορρίφθηκε η ερευνητική υπόθεση περί συσχέτισης του χαμηλού φορολογικού φρονήματος με το εκτιμώμενο ύψος της εισφοροδιαφυγής σε συγκεκριμένες κατηγορίες επιχειρήσεων.