Η κατασκοπεία στο σύγχρονο διεθνές δίκαιο

Abstract

ΠΑΜΑΚ - ΑΔΙΣΠΟ Η Κατασκοπεία στο Σύγχρονο Διεθνές Δίκαιο Η παρούσα εργασία επιχείρησε να εκθέσει το ζήτημα της κατασκοπείας υπό το πρίσμα του σύγχρονου διεθνούς δικαίου. Η κατασκοπεία αποτελεί ίσως το αρχαιότερο επάγγελμα του ανθρώπινου γίγνεσθαι. Ανέκαθεν, επιδιωκόταν η συλλογή πληροφοριών για οποιαδήποτε πολιτική, οικονομική, στρατιωτική δραστηριότητα. Ως φαινόμενο, αποτελούσε την ικανή και αναγκαία συνθήκη για την επιτυχία των πολεμικών συγκρούσεων από την αρχαιότητα έως σήμερα. Παράλληλα, αποτελούσε πάγια πρακτική για την εξυπηρέτηση των πολιτικών αντικειμενικών σκοπών των κυβερνόντων. Μια απλή πληροφορία μπορούσε πάντα να δώσει το πλεονέκτημα σε κάποιον από τους αντιμαχόμενους, πόσο μάλλον σήμερα που διανύουμε την εποχή της πληροφορίας. Η προσπάθεια τοποθέτησης των κατασκοπευτικών δραστηριοτήτων και των ανθρώπων που τις εκτελούν σε νομικά καλούπια ξεκίνησε τον 19ο αιώνα με την κωδικοποίηση των νόμων και των εθίμων του πολέμου. Η διαδικασία ολοκληρώθηκε με τις Συμβάσεις της Χάγης και της Γενεύης (μαζί με τα Πρόσθετα Πρωτόκολλα), όπου δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στην προστασία των εμπολέμων και ρυθμίζεται το φαινόμενο της κατασκοπείας. Κατά την έρευνα που προηγήθηκε της συγγραφής, διαπιστώθηκε ότι η κατασκοπεία δεν ρυθμίζεται παρά μόνον από το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Το γεγονός αυτό μας οδήγησε σε ένα διαχωρισμό μεταξύ των κατασκοπευτικών δραστηριοτήτων που λαμβάνουν χώρα εν καιρώ πολέμου και ειρήνης. Αντίστοιχα, εκτιμήθηκε ως ιδιαίτερα σημαντική η ανάγκη αποτύπωσης των ειδικών συνθηκών που επικρατούν στις μη διεθνείς συρράξεις. Παρατηρούμε το παράδοξο της μη αναφοράς του φαινομένου της κατασκοπείας στο διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, όσον αφορά αυτές τις συγκρούσεις. Το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο επιθυμεί να προστατεύσει τον κατάσκοπο παράλληλα με τις υπόλοιπες κατηγορίες των μαχητών ή των ανιχνευτών, παραχωρώντας του το δικαίωμα σε μια δίκαιη δίκη. Προστατεύει αυτούς που συλλέγουν πληροφορίες άνευ ψευδών προφάσεων και τους διαχωρίζει, χωρίς να τους χαρακτηρίζει κατασκόπους. Ενοχοποιεί τον συλληφθέντα κατάσκοπο που απέτυχε να εκπληρώσει την αποστολή του αλλά επιβραβεύει τον επιτυχημένο δίνοντάς του ασυλία για τις αμαρτίες του παρελθόντος. Όπως παρουσιάζεται στην εργασία, στον κατηγορούμενο κατάσκοπο επιβαλλόταν η εσχάτη των ποινών, αλλά ο πολιτικός πολιτισμός που επέφερε το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου τροποποίησε την ποινή σε φυλάκιση ή κάθειρξη. Οι συμβάσεις που αναφέραμε κατάφεραν να προστατεύσουν, μεταξύ άλλων και τους κατασκόπους. Επίσης κατάφεραν να αλλάξουν τα εσωτερικά δίκαια των κρατών ως προς τον βαθμό των ποινών που επέβαλαν, αλλά δεν κατάφεραν – ίσως και δενεπιχείρησαν – να τα αποδεσμεύσουν εξ ολοκλήρου από τον πρωτεύοντα ρόλο που θεωρούν ότι οφείλουν να έχουν. Επιπλέον, τα κράτη αποφάσισαν μέσω των Συμβάσεων της Βιέννης περί διπλωματικών και προξενικών σχέσεων να προστατεύσουν μια μερίδα «νόμιμων κατασκόπων», οι οποίοι δρουν «ανενόχλητοι» εντός «εχθρικού» εδάφους. Με τις συμβάσεις αυτές προστατεύονται οι επίσημοι διπλωμάτες των κρατών, οι κατοικίες τους οι επικοινωνίες, η αλληλογραφία αλλά και οι οικογένειές τους και επιπλέον οι πρεσβείες και τα προξενεία. Αν αυτοί κατηγορηθούν για το παράπτωμα της κατασκοπείας, απλά χαρακτηρίζονται ως ανεπιθύμητοι και απελαύνονται. Σκοπός των κρατών είναι η μεγιστοποίηση της σχετικής ισχύος τους στο άναρχο και ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα. Η επιθυμία της διαρκούς οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης οδηγεί τα κράτη στην ενίσχυση αυτού του είδους της κατασκοπείας, έτσι ώστε να μπορούν να συμμετάσχουν επιτυχημένα και αποτελεσματικά στο διεθνή ανταγωνισμό, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τις δεσμεύσεις περί πνευματικών δικαιωμάτων και ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων. Τέλος, έγινε μια προσπάθεια διερεύνησης της κατασκοπείας εντός ενός δυσερμήνευτου πεδίου του διεθνούς δικαίου, του κυβερνοχώρου. Ο κυβερνοχώρος δεν περιέχει τη βία του πολέμου, δύναται όμως να παραβιάσει την εθνική ασφάλεια ενός εκάστου κράτους χωρίς να παραβιάζει τα σύνορά του. Μέσω του κυβερνοχώρου επιχειρείται να παραβιαστεί η κυριαρχία του κράτους-στόχου μέσω διαρροής πληροφοριών προς ένα χώρο και ένα δέκτη που βρίσκονται εκτός αυτού. Με το πέρασμα των ετών οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται για τη συλλογή και επεξεργασία των πληροφοριών βελτιώθηκαν και εκσυγχρονίστηκαν. Οι ρυθμίσεις που θεσπίζει το σύγχρονο διεθνές δίκαιο, παραμένουν σταθερές, παρωχημένες και αδυνατούν να καλύψουν το προβάδισμα που προσφέρει η τεχνολογία στον σύγχρονο κατάσκοπο. Παρ’ όλα αυτά, παραμένει και κυριαρχεί το σημαντικότερο δικαίωμα του κατασκόπου αυτό της δίκαιης δίκης.