Η συνθήκη εμπορίας όπλων : αποτελεσματικότητα, εποπτικός μηχανισμός, προοπτικές

Abstract

Η παγκόσμια Συνθήκη Εμπορίας Όπλων (Arms Trade Treaty - ATT), είναι εν ισχύ σχεδόν μια δεκαετία και εστιάζει σε μέτρα για τη ρύθμιση του διεθνούς εμπορίου συμβατικών όπλων, με σκοπό την πρόληψη και την εξάλειψη του παράνομου εμπορίου τους καθώς και της εκτροπής τους στην παράνομη αγορά ή/και τη μη εξουσιοδοτημένη τελική χρήση τους. Ούσα η πρώτη διεθνής νομικά δεσμευτική συνθήκη που στοχεύει στον έλεγχο των μεταφορών όπλων, αποτελεί θεμελιώδες εργαλείο για τη διασφάλιση της διατήρησης της ειρήνης, της ασφάλειας και της μείωσης του ανθρώπινου πόνου. Ωστόσο η αποτελεσματικότητά της τίθεται επ’αμφιβόλω, καθόσον τα οικονομικά στοιχεία του παγκόσμιου εμπορίου όπλων αποτιμώνται σε δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, με τον όγκο των μεταφορών όπλων να αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου και συχνά να επηρεάζει άμεσα την εκπλήρωση των ανθρωπιστικών υποχρεώσεων και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Συνεπώς, εμποδίζεται ένας από τους στόχους της ΑΤΤ που είναι η διεθνής και περιφερειακή ειρήνη, ασφάλεια και σταθερότητα, ενώ παράλληλα όλες οι νέες εξελίξεις δυνητικά μπορούν να οδηγήσουν στη διάδοση των όπλων, καθιστώντας τις προσπάθειες για την πρόληψη της διάδοσης πιο επίκαιρες από ποτέ. Παρά το γεγονός ότι είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, η ΑΤΤ παρέχει στα κράτη σημαντικό βαθμό διακριτικής ευχέρειας όσον αφορά στην ερμηνεία και εφαρμογή των διατάξεων αυτής, κάτι το οποίο ενδεχομένως να περιορίζει την αποτελεσματικότητά της. Αυτό οφείλεται τόσο στην αμφισημία που διέπει την έκφραση των διατάξεων, όσο και στην απουσία ενός εποπτικού μηχανισμού. Το γεγονός ότι δεν υπάρχει κεντρική ερμηνευτική αρχή που να μπορεί να ερμηνεύσει και να επιβάλει αυτές τις υποχρεώσεις την καθιστά εν μέρει αναποτελεσματική. Η εξυπηρέτηση εθνικών συμφερόντων διαμέσου της Συνθήκης, καθιστά αναγκαία την τροποποίηση των υφιστάμενων διατάξεων που εγείρουν σημαντικούς περιορισμούς στην καθολική εφαρμογή τους αδιακρίτως, χωρίς να αφήνουν την εφαρμογή της στην καλή πίστη των κρατών. Στο πλαίσιο αυτό, το διεθνές δίκαιο σε συνδυασμό με την κρατική πρακτική και την ανταλλαγή εμπειριών και απόψεων από διάφορους ενδιαφερόμενους φορείς, μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στο να καταστεί πιο αποτελεσματική η ATT. Δεδομένου ότι υπάρχουν αυξανόμενα σημάδια έντασης στο διεθνές περιβάλλον ασφάλειας, η σημασία της ATT γίνεται ακόμη πιο κρίσιμη, καθώς είναι η μόνη παγκόσμια συνθήκη που στοχεύει στη διασφάλιση της διαφάνειας, της ευθύνης και της λογοδοσίας στις διεθνείς διακινήσεις συμβατικών όπλων.