Η Αμερικανική εξωτερική πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο κατά τη διάρκεια της προεδρίας Obama

Abstract

Η ανάληψη της εξουσίας από τον Barack Obama το 2009 σηματοδοτεί μία αλλαγή στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Στο πλαίσιο αυτό, κατά τη διάρκεια των μεταπολεμικών και μετα-ψυχροπολεμικών πολέμων, αναδεικνύεται η «μεγάλη στρατηγική» του Obama καθώς ο ευρύτερος στόχος της ήταν η διατήρηση της υπεροχής των ΗΠΑ και παράλληλα μιας φιλελεύθερης διεθνούς τάξης. Ωστόσο, ο Obama προσπάθησε να διαμορφώσει τη «μεγάλη του στρατηγική» σε αντίθεση με την έως τότε εξωτερική πολιτική του Bush, και ως εκ τούτου τόνισε την ανάγκη να υπάρξει μεγαλύτερη αυτοσυγκράτηση, μεγαλύτερη οικονομία και ακρίβεια στη χρήση της στρατιωτικής δύναμης των ΗΠΑ, καθώς και να αυξηθεί η διπλωματική συνεργασία με συμμάχους αλλά και αντιπάλους, με σκοπό την εξισορρόπηση της αμερικανικής πολιτικής γεωγραφικά, ενόψει της ανάδυσης της Ασίας-Ειρηνικού στο πεδίο της γεωπολιτικής και της γεωοικονομίας του 21ου αιώνα. Επομένως, ο Obama στόχευε στη διατήρηση της ηγεσίας των ΗΠΑ για μια εξαιρετικά ευνοϊκή διεθνή τάξη, αλλά με μειωμένο κόστος, μέσω μιας πιο ευέλικτης και ενεργητικής διπλωματίας και με τρόπους που αντικατοπτρίζουν καλύτερα το μεταβαλλόμενο τοπίο παγκόσμιας ισχύος (Brands, 2016, σ. 101; Clarke & Ricketts, 2017α, σ. 295). Μάλιστα, στη βάση της εξωτερικής πολιτικής του Obama στη Λιβύη και τη Συρία, η στρατηγική του χαρακτηρίστηκε ότι συγγενεύει με την παράδοση του Jefferson, η οποία παρουσιάζει πιο εσωστρεφείς τάσεις που επιδιώκουν να τελειοποιήσουν και να προστατεύσουν παρά να εξάγουν τις αρετές της Δημοκρατίας (Clarke&Ricketts, 2017, σ. 494). Σύμφωνα με την Cannen (2014, σ. 255), ο Obama διαμόρφωσε μία εικόνα ενός «avant-garde» μιλιταρισμού και «post-hip-hop ghetto-style» άνεσης, που εντάσσεται στην ηγεμονική πρακτική των ΗΠΑκαι στο πλαίσιο των συνθηκών που διαμορφώνονται στον 21ο αιώνα. Παράλληλα, η Μεσόγειος αποτελεί μία περιοχή όπου το αμερικανικό ενδιαφέρον ήταν πάντοτε έντονο (Isaac & Kares, 2017, σ. 2), καθώς αποτελούσε το έδαφος για «πειραματισμούς» από μέρους των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης σε επίπεδο ιδεολογιών, οικονομικών συστημάτων και πολεμικής επικράτησης (Zoppo, 1982, σ. 69). Το ενδιαφέρον αυτό αυξήθηκε ιδιαίτερα από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και έπειτα (Isaac & Kares, 2017, σ. 2), καθώς υπήρξε μια νέα συνειδητοποίηση των πολιτικών και οικονομικών προκλήσεων της περιοχής, ταυτόχρονα με πιο παραδοσιακά ζητήματα ασφάλειας. Συγκεκριμένα, διακρίνονται τρεις διαστάσεις στο ενδιαφέρον των ΗΠΑ για την αναφερόμενη περιοχή: ως επέκταση της αμερικανικής συμμετοχής στην Ευρώπη, ως μια πτυχή της πολιτικής των ΗΠΑ προς τη Μέση Ανατολή και ως μια απάντηση στην αλλαγή και την κρίση στην ίδια την περιοχή της Μεσογείου (Lesser, 1996, σ. 231). Υπό τη διακυβέρνηση του Obama, όμως, παρατηρείται μία αρνητική πτυχή της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στην περιοχή, που διαφαίνεται κυρίως μέσα από το παράδειγμα της Αραβικής Άνοιξης, όπου ο Obama δεν κατάφερε να ελαχιστοποιήσει τον αρνητικό αντίκτυπό της ούτε και να διασφαλίσει την αμερικανική κυριαρχία σε μία τόσο σημαντική, γεωστρατηγικά, περιοχή (Litsas, 2020, σ. 103). Συνολικά, εκφράζονται δύο αντικρουόμενες απόψεις όσον αφορά στην εξωτερική πολιτική του Obama. Υπάρχουν εκείνοι που επικρίνουν την πολιτική του Obama, στη βάση ότι απάντησε μόνο σε γεγονότα αντί να ακολουθήσει μια γενική στρατηγική. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, ο Obama επιδίωξε δύο σαφείς στρατηγικές αρχές: Οι ΗΠΑ επρόκειτο να διατηρήσουν τον παγκόσμιο ηγετικό τους ρόλο και την ηγεμονική τους θέση, αλλά με χαμηλότερο κόστος και μεταφέροντας μεγαλύτερο μέρος του βάρους στους συμμάχους και τους εταίρους τους. Ακολούθησε με συνέπεια τις υποσχέσεις της προεκλογικής του εκστρατείας: η στρατηγική υποχώρηση από τη Μέση Ανατολή και η μετατόπιση της έμφασης στην Ασία, μαζί με τη διπλωματική διαχείριση των αντιπάλων, έγιναν σημαντικοί πυλώνες της εξωτερικής του πολιτικής. Αυτή η στρατηγική επέφερε επιτυχίες όπως η συμφωνία στην πυρηνική διαμάχη με το Ιράν, η αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με την Κούβα καθώς και μια νέα εμπορική συμφωνία με κράτη της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Ταυτόχρονα, όμως, ο Obama επέτρεψε σε παράγοντες όπως η Ρωσία, η Κίνα και το Ισλαμικό Κράτος (IS) να εκμεταλλευτούν τα κενά εξουσίας που δημιουργήθηκαν (Nünlist, 2016, σ. 1). Στο πλαίσιο αυτό, σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να διερευνηθεί η αμερικανική εξωτερική πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο υπό την προεδρία του Barack Obama. Η ανάλυση θα βασιστεί στη θεωρία του πολιτικού νεορεαλισμού και ακόμα πιο συγκεκριμένα στα τρία επίπεδα (εικόνες) ανάλυσης του Waltz (Suganami, 2009, σ. 375), που εξηγούν το πώς μπορούν να ταξινομηθούν οι αιτίες του πολέμου στη βάση της σχετικής τους σημασίας.