Νομικές και πολιτικές διαστάσεις της ουδετερότητας στις διεθνείς σχέσεις

Abstract

Η παρούσα εργασία πραγματεύεται τις νομικές και πολιτικές διαστάσεις της ουδετερότητας μέσα στις διεθνείς σχέσεις. Δηλαδή γίνεται μια εκτενής αναφορά σχετικά με το τι ονομάζουμε ουδετερότητα, ουδέτερο χώρο καθώς και ουδέτερα άτομα και πως οι έννοιες αυτές βρίσκουν εφαρμογή μέσα από τους κανόνες που έχει θεσμοθετήσει το διεθνές δίκαιο. Μέσα από την ιστορική αναδρομή γίνεται σαφές ότι η ουδετερότητα δεν αποτελεί μια έννοια του 20ου αιώνα, αλλά όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Θουκυδίδης (Βενιζέλος n.d., 457) ήταν μια κατάσταση που την ήθελαν οι κάτοικοι της Μήλου, αντί να συμμαχήσουν με τους Αθηναίους. Η ουδετερότητα έτσι όπως διαμορφώθηκε μέσα από την σύναψη συμφωνιών, όπως η Διακήρυξη του Παρισιού του 1856, οι Συμβάσεις της Χάγης του 1907, το σχέδιο κανόνων για τον εναέριο πόλεμο του 1923,οι Συμβάσεις I και IV της Γενεύης (1949) και τα Πρόσθετα Πρωτόκολλα του 1977, έχει λάβει πλέον μια αρκετά σαφή μορφή, η οποία και καθορίζει τους κανόνες, αλλά και τις υποχρεώσεις που οφείλει να πράττει μία χώρα προκειμένου να λάβει το χαρακτήρα της ουδέτερης, πέρα από το γεγονός βέβαια ότι θα το έχει επικαλεστεί και η ίδια. Αναλύοντας τις μορφές της ουδετερότητας, της μόνιμης και της διαφοροποιημένης, γίνεται αντιληπτό το γεγονός ότι η ουδετερότητα μπορεί να προσαρμοστεί στο πλαίσιο εκείνο το οποίο θα εξυπηρετεί το εκάστοτε κράτος. Οι κανόνες της ουδετερότητας καθορίζουν τα στοιχεία εκείνα τα οποία πρέπει να ακολουθεί ένα κράτος για να μπορεί να συγκαταλέγεται στις ουδέτερα. Οι κανόνες αυτοί είναι το αποτέλεσμα του εθιμικού δικαίου, το οποίο μέσα επίσης από τις διεθνείς συμβάσεις και την πρακτική των διεθνών οργανισμών απέκτησε τη μορφή του διεθνούς δικαίου. Μέσα από τους κανόνες της ουδετερότητας, η έννοια αυτή απέκτησε σημείο αναφοράς και υπόσταση και ως εκ τούτου μπορεί να σταθεί μέσα στις διεθνείς σχέσεις, δεδομένου ότι η ουδετερότητα μιας χώρας αναγνωρίζεται από κάθε άλλη μη ουδέτερη χώρα. Η εξωτερική πολιτική, η οποία χαράσσεται υπό το πρίσμα αυτών των κανόνων, δεν μπορεί να αμφισβητηθεί από έτερη χώρα, δεδομένου ότι οι κανόνες αυτοί είναι κοινοί και αποδεκτοί από το διεθνές δίκαιο. Αναλύοντας την διάσταση της ουδετερότητας αντιλαμβανόμαστε την έκταση την οποία λαμβάνει, καθώς αναφέρεται και στους τρεις χώρους που μπορεί να λάβει χώρα μια σύγκρουση. Γίνεται λοιπόν μια εκτενής παρουσίαση που αφορά την ουδετερότητα στον χερσαίο, στον θαλάσσιο, καθώς και στον εναέριο χώρο. Στις τρεις αυτές διαστάσεις η ουδετερότητα καταφέρνει να βρει εφαρμογή με συγκεκριμένες ενέργειες που έχουν όμως ως κοινό παρονομαστή την αμετακίνητη αμεροληψία του ουδέτερου κράτους απέναντι στις λοιπές αντιμαχόμενες πλευρές, την συμμετοχή μόνο σε περιπτώσεις όπου προέχει η ασφάλεια των ανθρώπων και η εξασφάλιση της υγείας τους, δηλαδή για καθαρά ανθρωπιστικούς λόγους, καθώς και η αποφυγή κάθε ενέργειας η οποία θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι διευκολύνει ή δίνει κάποιο πλεονέκτημα σε μία εκ των αντιμαχόμενων πλευρών. Η μη συμμετοχή σε μια σύγκρουση δεν συνεπάγεται και ουδετερότητα από τη στιγμή που η βοήθεια μπορεί να έρθει με ποικίλους τρόπους (εμπορικούς, οικονομικούς, διπλωματικούς, κλπ). Ο χαρακτηρισμός της ουδέτερης περιοχής, της ουδέτερης θάλασσας καθώς και του ουδέτερου εναέριου χώρου, φανερώνει την ανάγκη οριοθέτησης αυτών των περιοχών, οι οποίες θα παρέχουν ασφάλεια και εντός των οποίων δεν θα επιτρέπεται η οποιαδήποτε πολεμική δραστηριότητα. Η δυνατότητα του ανθρώπου να μάχεται και στους τρεις αυτούς χώρους επέβαλε την ανάγκη δημιουργίας εκείνου του εθιμικού δικαίου, που θα μπορούσε να εξασφαλίσει την ουδετερότητα ολοκληρωτικά. Το ουδέτερο κράτος διατηρεί την ουδετερότητά του μέσα στο έδαφός του, αν έχει ακτογραμμή στον θαλάσσιο χώρο του και αντίστοιχα και στον εναέριο χώρο του. Έχει κάθε δικαίωμα να υπερασπιστεί την ουδετερότητά του όταν άλλο κράτος επιχειρεί να την διασπάσει ή να εκτελέσει επιχειρήσεις μέσα από την ουδέτερη περιοχή του. Η αυτοάμυνα δεν ακυρώνει την ουδετερότητα μιας χώρας. Είναι κάτι το οποίο επιβάλλεται, ώστε οι πολίτες της ουδέτερης χώρας να μπορούν να αισθάνονται ασφαλείς και ότι σε περίπτωση που θα χρειαστεί η χώρα τους θα μπορεί να αντιμετωπίσει εκείνον που θα στραφεί εναντίον της. Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα ουδέτερων χωρών είναι αυτά της Ελβετίας και της Σουηδίας. Οι δύο αυτές χώρες προσπάθησαν μέσα από μια διαχρονική σταθερή εξωτερική πολιτική να αποκτήσουν τον χαρακτήρα της ουδέτερης χώρας. Τόσο η πολιτική ηγεσία, όσο και οι πολίτες της κάθε χώρας έχουν ταυτιστεί με αυτό τον χαρακτηρισμό. Είναι κάτι το οποίο το επιζητούν και αποτελεί τη βάση της εξωτερικής πολιτικής τους. Ακόμα και η διαφοροποιημένη ουδετερότητα της Σουηδίας δεν αποτέλεσε αντίβαρο στον ουδέτερο χαρακτήρα της. Η ουδετερότητα των χωρών αυτών δεν τις εμποδίζει από το να αναζητούν την ενίσχυσή τους μέσα στο διεθνές σύστημα, με τρόπους όμως οι οποίοι δεν αντικρούουν τον ουδέτερο χαρακτήρα τους, όπως η καινοτομία, η τεχνολογία, το εμπόριο και η οικονομία. Σήμερα όταν γίνεται αναφορά σε ουδέτερη χώρα, η πρώτη που έρχεται στο μυαλό είναι η Ελβετία, ως μια χώρα με αυστηρή ουδέτερη στάση, κάτι το οποίο αποδεικνύεται και από την ένταξή της στον ΟΗΕ το 2002. Στον αντίποδα, η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να ασκήσει μια εξωτερική πολιτική ουδετερότητας, από τη στιγμή που ήταν πάντα πόλος έλξης ξένων δυνάμεων και σύγκρουσης συμφερόντων. Θέλοντας να εξασφαλίσει την ακεραιότητά της εντάχθηκε σε συμμαχίες προκειμένου να μπορέσει να αντιμετωπίσει τους πολλούς και διαχρονικούς κινδύνους που έχει, λόγω της εξαιρετικής γεωστρατιγικής της θέσης. Σεβόμενη το διεθνές δίκαιο, δεν αποτελεί ένα κράτος με αναθεωρητική πολιτική. Μέσα από τις συμμαχίες που έχει συνάψει, αποτελεί παράγοντα διατήρησης της ασφάλειας και της σταθερότητας στην περιοχή της. Η διεθνής σκακιέρα είναι ένα πολύ ευαίσθητο περιβάλλον, το οποίο μέσα από τον ΟΗΕ γίνεται μια προσπάθεια σταθεροποίησής του. Η ουδετερότητα, όταν μπορεί να βρει εφαρμογή και όταν αποτελεί μια διαχρονική επιδίωξη των κρατών, μπορεί να διατηρήσει την σταθερότητα και την ειρήνη. Όμως αυτό προϋποθέτει και την αντίστοιχη αμεροληψία και αξιοπιστία, σε ό,τι αφορά την υπεράσπιση των εθνικών συμφερόντων. Η εκδήλωση επιθετικών ενεργειών στο όνομα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας δεν αποτελεί ουδέτερη στάση, αλλά καθαρά επιθετική πολιτική. Οι διεθνείς συμβάσεις και ο Καταστατικός Χάρτης του ΟΗΕ, αποτελούν θεσμικά κείμενα διεθνούς δικαίου, τα οποία κάθε ουδέτερη χώρα θα πρέπει να σέβεται και να εφαρμόζει.