Εμπορικοί πόλεμοι και προστατευτισμός στην εποχή της παγκοσμιοποίησης : εξηγώντας την πολιτική δασμών του προέδρου Τραμπ

Abstract

Η αυξανόμενη διεθνής αλληλεξάρτηση συνοδεύεται από αυξημένη εμπορική αντιπαλότητα μεταξύ των εθνών. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ προηγμένων βιομηχανικών χωρών έχουν ενταθεί καθώς οι χώρες αυτές ανταγωνίζονται για να διατηρήσουν μια ζωντανή εγχώρια παραγωγική βάση. Αντιμετωπίζοντας τη δυνατότητα υπονόμευσης της οικονομικής ανταγωνιστικότητας και αμφισβήτησης από άλλες ανεπτυγμένες χώρες, οι Ηνωμένες Πολιτείες ασχολήθηκαν με μια ατέρμονη σειρά εμπορικών ανταγωνιστικών σχέσεων, δίνοντας έμφαση ιδιαίτερα στις βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας, όπως οι ημιαγωγοί και τα αεροσκάφη που επηρεάζουν άμεσα τα εθνικά οικονομικά συμφέροντα και τα συμφέροντα ασφάλειας. Κατά την εξέλιξη πολλών εκ των ανωτέρω εμπορικών συσχετίσεων σε πολλές των περιπτώσεων, η κατάληξη ήταν να μετατραπούν σε εμπορικούς πολέμους.Καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες αναγκάστηκαν να υιοθετήσουν μια ολοένα και πιο επιθετική εμπορική στρατηγική για να αντιμετωπίσουν τους ανταγωνιστές τους στον εκβιομηχανισμένο κόσμο, καλούνταν επίσης να αντιμετωπίσουν τις αυξανόμενες εμπορικές προκλήσεις από τις αναπτυσσόμενες χώρες, των οποίων η επιδίωξη των μερκαντιλιστικών και προστατευτικών πολιτικών για ταχεία οικονομική πρόοδο τις έθεσε σε μια αναπόφευκτη πορεία σύγκρουσης με τις ΗΠΑ. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 και στις αρχές της δεκαετίας του 1980, οι Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν όλο και περισσότερο να απειλούν με εμπορικές κυρώσεις για την ελευθέρωση των αγορών νέο-αναπτυσσόμενες βιομηχανικές χώρες όπως την Ταϊβάν, την Νότια Κορέα και την Βραζιλία. Πιο πρόσφατα, η αξιοσημείωτη οικονομική ανάπτυξη της Κίνας άρχισε να αποτελεί μια ακόμη σημαντική πρόκληση για την αμερικανική εμπορική πολιτική. Το πιο περίεργο, δεδομένης της ανισότητας στη διαπραγματευτική δύναμη και τους πόρους μεταξύ των δύο χωρών, είναι ότι οι κυρώσεις της Αμερικής εναντίον της Κίνας δεν επέτυχαν παρά ελάχιστες μονομερείς παραχωρήσεις εκ μέρους της δεύτερης. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι για την αμερικανική διπλωματία εμπορικών διαφορών, η Κίνα έχει γίνει το πιο δύσκολο κράτος συγκρινόμενη με την Ιαπωνία κατά τη δεκαετία του 1990. Η διερεύνηση του πλαισίου των εμπορικών ανταγωνισμών αυτού του τύπου, μας φέρνει αντιμέτωπους με δύο παράδοξες διαπιστώσεις. Πρώτον, παρόλο που οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ανέκαθεν η χώρα με τη μεγαλύτερη συνολική διαπραγματευτική ισχύ όσον αφορά στις διμερείς εμπορικές διαφορές, παρουσιάζει ωστόσο μειωμένα ποσοστά επίτευξης παραχωρήσεων από τους εμπορικούς της εταίρους μέσω της χρήσης στρατηγικών εξαναγκασμού.Η προσπάθεια της Ουάσιγκτον να ανοίξει μονομερώς τις ξένες αγορές, δεν παρουσιάζει ομοιομορφία και αναλογικότητα ως προς την αποτελεσματικότητά της. Ο βαθμός στον οποίο οι χώρες-στόχοι ενδίδουν στις αμερικανικές απαιτήσεις ποικίλλει συχνά με τρόπους που δεν μπορούν να εξηγηθούν κατά πλήρη αναλογία με την εξάρτησή τους από την αμερικανική εξαγωγική αγορά. Το δεύτερο αξιοσημείωτο στοιχείο είναι ότι οι εμπορικές συναλλαγές καθώς και ο τρόπος κλιμάκωσης ή αποκλιμάκωσης σε περίπτωση παρουσιαζόμενων διενέξεων – αντικρουόμενων συμφερόντων δεν εξαρτάται από το πολίτευματων συσχετιζόμενων κρατών. Το πρότυπο της «δημοκρατικής ειρήνης» ως κύριο χαρακτηριστικό της διεθνούς ασφάλειας δεν φαίνεται να ισχύει στις εμπορικές συναλλαγές. Οι εμπορικές σχέσεις μεταξύ ζευγαριών δημοκρατικών και μη δημοκρατικών κρατών δεν κλιμακώνονται συχνότερα σε εμπορικούς πολέμους, από ότι συμβαίνει στην περίπτωση εμπορικών σχέσεων μεταξύ δύο δημοκρατικών εμπορικών εταίρων. Ο νυν πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλτ Τραμπ είχε εξαγγείλει προ πολλού την επιλογή για επανεκκίνηση της αμερικανικής οικονομίας και τόνωση των βιομηχανιών στο εσωτερικό της χώρας. Προς αυτή την κατεύθυνση κατέστησε εξ αρχής φανερή την πρόθεσή του για λήψη μέτρων άσκησης επιθετικής πολιτικής, όπως την επιβολή δασμών στις εισαγωγές συγκεκριμένων ειδών και πρώτων υλών. Ακολουθώντας λοιπόν την τακτική του προστατευτισμού επιδιώκει μέσω ενός αγώνα “bras de fer” να διασφαλίσει τα αμερικανικά οικονομικα συμφέροντα. Όμως το σύγχρονο αλληλεξαρτόμενο διεθνές οικονομικό περιβάλλον δύναται να παρομοιαστεί με ένα σύστημα συγκινονούντων δοχείων, κατά συνέπεια «το νόμισμα δεν μπορεί να έχει μόνο μια όψη». Η υιοθέτηση της πολιτικής αυτού του τύπου έχει και την αρνητική της χροιά, η οποία μπορεί να στραφεί ως μπούμερανγκ εναντίον αυτού του ιδίου που επέλεξε να την ασκήσει, καθόσον επιφέρει πιέσεις εξίσου στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Μένει να αποδειχθεί ποιός έχει τις περισσότερες «ανοχές» απορρόφησης των ασκούμενων πιέσεων.