Pax Britannica : ιστορικές, πολιτικές και στρατηγικές όψεις του βρετανικού μοντέλου ηγεμονίας (1815-1914)

Abstract

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Οι ηγεμονίες είναι εξ ορισμού ισχυρά κράτη, αλλά η επιτυχημένη ηγεμονία βασίζεται σε κάτι περισσότερο από τις υλικές δυνατότητες. Απαιτεί συναίνεση από συμμάχους ή υποκείμενα κράτη, και αυτό με τη σειρά του στηρίζεται σε κάποιον συνδυασμό νομιμότητας και ιδιοτέλειας. Ο κανόνας που βασίζεται στην καθαρή δύναμη ή στην απειλή της βίας είναι ο δεσποτισμός.

Ο όρος Pax Britannica (λατινικά ο όρος British Peace), σύμφωνα με το Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης (Oxford English Dictionary), σημαίνει την ειρήνη που επιβλήθηκε από τη βρετανική κυριαρχία. Με διαφορετικό τρόπο, η Pax Britannica ήταν ένα σύστημα βίας το οποίο, όπως θεωρούσαν οι υποστηρικτές και οι προπαγανδιστές του, μεταβίβασε τα οφέλη της ειρήνης. Η ειρήνη με σκοπό το κέρδος ήταν ένα τέτοιο όφελος και επιτάχυνε το κίνημα ελεύθερου εμπορίου. Οι ανθρωπιστικές εξελίξεις, η απόπειρα εξάλειψης της πειρατείας και της δουλείας και η διάδοση του χριστιανισμού και της εκπαίδευσης, προέρχονται επίσης από τη Pax. Η βρετανική αυτοκρατορία του δέκατου ένατου αιώνα βασιζόταν τόσο στην επίσημη χρήση της βίας όσο και στη ναυτική εμπορική ή βιομηχανική ηγεσία.

Η ηγεμονία επικεντρώνεται σε μεγάλο βαθμό γύρω από δύο βασικές έννοιες: τη κυριαρχία και την ηγεσία. Εκείνοι που δίνουν μεγαλύτερο βάρος και δίνουν έμφαση στη κυριαρχία συνδέουν σε μεγάλο βαθμό την ηγεμονία με την ικανότητα επικράτησης, ενώ όσοι τονίζουν τη διάσταση της ηγεσίας υποστηρίζουν ότι αυτό είναι μια ανεπαρκής βάση για την κατανόηση της έννοιας της ηγεμονίας. Στη καθομιλουμένη, η λέξη κυριαρχία υποδηλώνει την υποταγή ή την άσκηση του απόλυτου ελέγχου είτε από ένα κράτος είτε από ένα άτομο. Αφετέρου, η ηγεμονία μεταφέρει έννοιες όπως η επιρροή, η υποστήριξη ή η ηγεσία. Ο Ιταλός κοινωνικός θεωρητικός, Antonio Gramsci, χρησιμοποιεί τους δύο όρους για να αναλύσει τη δομή του ευρωπαϊκού αστικού κράτους της εποχής του. Για αυτόν, η συνοχή ενός τέτοιου κράτος πηγάζει από την πνευματική και πολιτισμική υπεροχή που ασκεί μέσω της χειραγώγησης της κοινωνίας των πολιτών. Με τη χρήση μέσων και διαδικασιών κοινωνικοποίησης όπως η εκκλησία, οικογένεια, τα σχολεία, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και άλλους μη κυβερνητικούς θεσμούς, το κράτος μεταδίδει και μεταβιβάζει τις δικές του αξίες και πεποιθήσεις στην κοινωνία, παρέχοντας έτσι μια πολιτιστική κατεύθυνση. Η ηγεμονία υπό αυτή την έννοια γίνεται κανόνας με συγκατάθεση. Είναι παράλληλη με την υπεροχή δύναμης, αλλά μειώνει την ανάγκη για την εφαρμογή της.

Καθώς η Βρετανική Αυτοκρατορία μεγάλωνε σε εξουσία και επιρροή, οι συγκρίσεις με την αρχαία Ρώμη γινόταν όλο και πιο συχνή. Από τη δεκαετία του 1880, οι κορυφαίοι υμνητές της αυτοκρατορίας διακήρυξαν τη Βρετανία ως τον μοναδικό κληρονόμο του αυτοκρατορικού μανδύα της Ρώμης. Με τη μεγαλοσύνη και την ηθική της δύναμη, υποστήριξαν, ότι η Βρετανική Αυτοκρατορία όχι μόνο κατάφερε να αποκαταστήσει το μεγαλείο της Pax Romana, αλλά και να το ξεπεράσει. Για τους Βικτωριανούς και Εδουαρδιανούς υποστηρικτές, η Pax Britannica ήταν και μια σύγχρονη μετενσάρκωση της «Ρωμαϊκής Ειρήνης» καθώς και ο φυσικός διάδοχός της. Αντιπροσώπευε την κορυφή του πολιτισμού – κατέχοντας το ένα πέμπτο της ανθρωπότητας με μια ηγεμονική ειρήνη που υποτίθεται ότι ήταν πιο φωτισμένη, διαρκής και ανυψωμένη από οτιδήποτε είχε προηγηθεί.