Ο έλεγχος των άμεσων ξένων επενδύσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση ως σύγχρονο μέσο προστατευτισμού της εσωτερικής αγοράς

Abstract

Η παγκοσμιοποίηση, η οποία ενισχύεται και καθοδηγείται εν μέρει από τη διεθνοποίηση των επιχειρήσεων και των αγορών μέσω των άμεσων ξένων επενδύσεων, αποτελεί το επίκεντρο των συζητήσεων στους οικονομικούς κύκλους τα τελευταία χρόνια. Παράλληλα, ανησυχίες και ανασφάλειες έχουν έλθει στο προσκήνιο όσον αφορά τα οφέλη και τις συνέπειες των άμεσων ξένων επενδύσεων. Αναμφισβήτητα, τις προηγούμενες δεκαετίες, οι κυβερνήσεις παγκοσμίως καταργούσαν σταδιακά τους όποιους περιορισμούς και φραγμούς στο εμπόριο και τις άμεσες ξένες επενδύσεις, δημιουργώντας ένα ολοένα και περισσότερο απελευθερωμένο οικονομικό περιβάλλον και προοπτικές προσέλκυσης των άμεσων ξένων επενδύσεων. Το γεγονός αυτό συνδέθηκε με τη συνεχή αύξηση του παγκόσμιου εμπορίου και ανάπτυξης. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η συγκεκριμένη τάση έχει αντιστραφεί, υπό τη σκέπη της εθνικής ασφάλειας και της δημόσιας τάξης, δημιουργώντας μια δυναμική ενός συνεχώς αυξανόμενου προστατευτισμού των κρατών από τις αντίστοιχες κυβερνήσεις. Είναι κοινώς αποδεκτό ότι οι άμεσες ξένες επενδύσεις, οι οποίες διενεργούνται ως επί το πλείστον μέσω μεγάλων πολυεθνικών εταιριών, αποτελούν την κινητήριο δύναμη της παγκόσμιας οικονομίας, μέσω της εισροής κεφαλαίων και της διάχυσης της τεχνολογίας και της τεχνογνωσίας. Παράλληλα όμως με τις θετικές τους πτυχές, υφίστανται και αρνητικές, οι σημαντικότερες εκ των οποίων είναι ο έλεγχος επί των εγχώριων επιχειρήσεων και η δυνατότητα άσκησης πολιτικής πίεσης στις εκάστοτε κυβερνήσεις. Για τους λόγους αυτούς, διαχρονικά οι κυβερνήσεις καθόριζαν μέτρα περιορισμού των άμεσων ξένων επενδύσεων και θέσπιζαν μηχανισμούς ελέγχου προκειμένου να θωρακίσουν την εθνική τους ασφάλεια. Τα τελευταία έτη και ιδιαίτερα μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του έτους 2008, παρατηρήθηκε μια δυναμική αύξηση των εισροών των άμεσων ξένων επενδύσεων προς τις οικονομικά εύρωστες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κυρίως από επενδυτές έτερων χωρών, είτε κρατικούς, είτε κρατικά ελεγχόμενους. Το γεγονός αυτό, προκάλεσε μια συνεχώς αυξανόμενη ανησυχία από τα κράτη μέλη όσον αφορά στα ζητήματα ασφάλειας , δημόσιας τάξης και εθνικής κυριαρχίας με αποτέλεσμα αφενός την ενίσχυση των υφιστάμενων μηχανισμών ελέγχου και τη διεύρυνση των οικονομικών τομέων, που υπόκεινται σε έλεγχο σε εθνικό επίπεδο, για όσα κράτη διέθεταν, αφετέρου τη θέσπιση ενός νέου ευρωπαϊκού μηχανισμού ελέγχου για το σύνολο των κρατών της ΕΕ. Υπό το πρίσμα της συνεχούς απελευθέρωσης του εμπορίου και της αγοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με τη σταδιακή άρση των περιορισμών παντός τύπου, οι μηχανισμοί ελέγχου εμφαίνονται να εδραιώνονται ως ένα σύγχρονο μέσο προστατευτισμού της εγχώριας αγοράς όχι μόνο για θέματα εθνικής ασφάλειας και δημόσιας τάξης, αλλά και για θέματα που άπτονται σε κρίσιμους τομείς της εκάστοτε οικονομίας ενός κράτους, οι οποίοι αποτελούν τα στρατηγικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματά του. Συναφώς, στο πρώτο κεφάλαιο αναλύεται το θεωρητικό πλαίσιο που διέπει τις άμεσες ξένες επενδύσεις, το οποίο περιλαμβάνει τη διεθνοποίηση της παραγωγής, στην οποία οδηγούνται οι εταιρίες και καθίστανται πολυεθνικές, τι είναι και πώς λειτουργούν οι πολυεθνικές εταιρίες και πώς εμπλέκονται με τις άμεσες ξένες επενδύσεις. Στη συνέχεια περιγράφονται ενδελεχώς οι άμεσες ξένες επενδύσεις ως προς τον τύπο, την ταξινόμησή τους, ποιοι παράγοντες τις προσελκύουν στο κράτος υποδοχής και ποιοι τις παρακινούν από το κράτος απ' όπου προέρχονται, ποιες οι επιδράσεις και η αποτελεσματικότητά τους, καθώς και τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους. Επιπλέον, επεξηγούνται οι σχέσεις ελέγχου στο πλαίσιο μίας άμεσης ξένης επένδυσης, μεταξύ διαφορετικών εταιριών διαφορετικής προέλευσης, προκειμένου να γίνει αντιληπτό πως δύναται μια φαινομενικά μη εμπλεκόμενη επιχείρηση να συνδέεται με σχέσεις ελέγχου και να επηρεάζει μια άμεση ξένη επένδυση. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι φραγμοί και οι περιορισμοί, που μπορεί να επιβληθούν εν γένει σε μία οικονομία στο διεθνές εμπόριο, και πώς αυτοί μπορούν να οριστούν και να εντοπιστούν στις άμεσες ξένες επενδύσεις ειδικότερα. Επιπρόσθετα, λαμβανομένου υπόψη ότι δεν υφίσταται μία κοινώς αποδεκτή ταξινόμηση των άμεσων ξένων επενδύσεων, παρατίθενται διάφοροι τύποι και κατηγοριοποιήσεις, που αναφέρονται στη βιβλιογραφία, προκειμένου ο αναγνώστης να αντιληφθεί τη διαφοροποίησή τους. Το τρίτο κεφάλαιο πραγματεύεται τον προστατευτισμό της αγοράς , στο οποίο γίνεται λόγος για την έννοια αυτού , ποιοι παράγοντες τον προκαλούν και ποια είναι η τάση παγκοσμίως γενικά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση ειδικότερα. Τέλος περιγράφεται η σχέση του προστατευτισμού με τις άμεσες ξένες επενδύσεις. Μία επισκόπηση των διεθνών τάσεων όσον αφορά στις άμεσες ξένες επενδύσεις επιχειρείται στο κεφάλαιο τέσσερα με βάση την αναφορά για τις παγκόσμιες επενδύσεις του έτους 2019, η οποία εδράζεται σε στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών. Παρουσιάζεται η γενικότερη τάση ενίσχυσης των κανονισμών και των πλαισίων ελέγχου των άμεσων ξένων επενδύσεων κυρίως λόγω των αυξημένων ανησυχιών για την εθνική ασφάλεια των χωρών υποδοχής, ενώ γίνεται μία ειδικότερη αποτύπωση των συγκεκριμένων μηχανισμών ελέγχου ως προς τους τομείς και τους τρόπους ελέγχου, που περιλαμβάνουν, προκειμένου ο αναγνώστης να αντιληφθεί πώς αυτοί λειτουργούν και ποια είναι η παγκόσμια τάση. Το πέμπτο κεφάλαιο αφορά στον μηχανισμό ελέγχου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που θεσπίστηκε πρόσφατα. Αναπτύσσονται οι παράγοντες που προκάλεσαν την εφαρμογή του, αναλύεται το πλαίσιο λειτουργίας του και τα χρονοδιαγράμματα που θέτει για την υλοποίηση του έλεγχου, ενώ παρουσιάζεται περαιτέρω το υφιστάμενο νομικό καθεστώς, που διέπει τους εθνικούς μηχανισμούς ελέγχων των κρατών μελών για τις άμεσες ξένες επενδύσεις. Τέλος αφού έχει αναλυθεί διεξοδικά όλο το φάσμα των λειτουργιών και παραμέτρων που αλληλεπιδρούν σε μία ξένη επένδυση, αποτυπώνονται τα συμπεράσματα της παρούσης διατριβής. Εν κατακλείδι, ο έλεγχος των άμεσων ξένων επενδύσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση δυνητικά μπορεί να αποτελέσει ένα σύγχρονο μέσο προστατευτισμού της εσωτερικής αγοράς.