Οι προκλήσεις από την διάσταση του "SHARP POWER" για την ασφάλεια της δύσης στον 21ο αιώνα

Abstract

Κατά την τελευταία δεκαετία, η Κίνα έχει ξοδέψει δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια για να διαμορφώσει την κοινή γνώμη και τις αντιλήψεις σε όλο τον κόσμο, χρησιμοποιώντας μια ποικιλία εργαλείων, που περιλαμβάνουν χιλιάδες ανταλλαγές ανθρώπων, ευρείες πολιτιστικές δραστηριότητες, ΜΜΕ με παγκόσμια εμβέλεια και διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα. Το πιο χαρακτηριστικό από αυτά, είναι το συνεχώς διερευνώμενο, δίκτυο Ινστιτούτων Confucius, του οποίου οι δράσεις είναι αμφιλεγόμενες, λόγω της αδιαφάνειας με την οποία λειτουργεί, στις εκάστοτε πανεπιστημιουπόλεις. Κατά τη διάρκεια περίπου της ίδιας περιόδου, η ρωσική κυβέρνηση ανέπτυξε τα δικά της εργαλεία, ώστε να μπορέσει να διαμορφώσει την παγκόσμια κοινή γνώμη και τις σύγχρονες αντιλήψεις. Στα μέσα της δεκαετίας του 2000, το Κρεμλίνο δημιούργησε το παγκόσμιο τηλεοπτικό δίκτυο, Russia Today (με τον πιο διακριτικό τίτλο, RT), ανέπτυξε την ικανότητά να χειραγωγεί και να ελέγχει το περιεχόμενο στο διαδίκτυο, αύξησε την υποστήριξή του προς κρατικά ιδρύματα πολιτικής και γενικότερα καλλιέργησε ένα δίκτυο δραστηριοτήτων επιρροής – εντός και εκτός διαδικτύου - που δραστηριοποιείται για να μεταβάλλει τις διεθνείς απόψεις, προς όφελός του. Τα ανωτέρω ενδεικτικά παραδείγματα των ενεργειών του Πεκίνου και της Μόσχας, δεν αφορούν δράσεις που αποσκοπούν κυρίως στην έλξη ή την πειθώ. Αντίθετα, επικεντρώνονται στην διαστροφή της πραγματικότητας και τη χειραγώγηση. Αυτά τα ισχυρά και φιλόδοξα, αυταρχικά καθεστώτα, τα οποία συστηματικά καταστέλλουν τον πολιτικό πλουραλισμό και την ελεύθερη έκφραση εντός των συνόρων τους για να διατηρήσουν την εξουσία τους, εφαρμόζουν όλο και περισσότερο τις ίδιες αρχές, σε διεθνές επίπεδο. Η εσφαλμένη εντύπωση των μελετητών, ότι οι πρωτοβουλίες αυτές αποτελούσαν προσπάθειες εφαρμογής και άσκησης της ήπιας ισχύος τους, συνεπικουρούμενη από την έλλειψη εξειδικευμένου ετυμολογικού όρου, οδήγησε σ’ έναν επικίνδυνο εφησυχασμό, δίνοντας χρόνο στα αυταρχικά κράτη να βελτιώσουν τις δράσεις τους και να αναπτύξουν μια πολύ ισχυρή σειρά, τεχνικών επιρροής. Η παγκόσμια δημοκρατική κοινότητα θα πρέπει να αντιδράσει σ’ αυτές τις ενέργειες, διότι αποτελούν απειλή για τους θεσμούς και τις αξίες της. Η αποτελεσματικότητα αυτής της αντίδρασης, εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από την ικανότητα προσδιορισμού και αναγνώρισης των αντίστοιχων δράσεων και τη δημιουργία και χρήση όρων που να επιτρέπουν την ακριβέστερη περιγραφή τους και την κατανόησή τους από το ευρύ κοινό. Έτσι διαπιστώθηκε ότι, οι παρατηρητές δεν πρέπει να εκλαμβάνουν τις ενέργειες της Μόσχας και του Πεκίνου, ως ήπια ισχύ, αλλά πιο σωστά ως: «Οξεία Ισχύ». Ο όρος «Οξεία Ισχύς» (Sharp power) εμφανίστηκε για πρώτη φορά σε άρθρο του περιοδικό Foreign Affairs τον Νοέμβριο του 2017, με τίτλο «The Meaning of Sharp Power: How the Authoritarian States Project Influence» που συντάχθηκε από τον Christopher Walker, αντιπρόεδρο του U.S. National Endowment for Democracy (NED) και υπεύθυνου για μελέτες και αναλύσεις και την υπεύθυνη έρευνας και συσκέψεων, Jessica Ludwig, οι οποίοι εγείραν την ανάγκη δημιουργίας ενός νέου λεξικού στις διεθνείς σχέσεις, λόγω του ότι η ήπια ισχύς, δεν περιέγραφε με ακρίβεια τις δραστηριότητες των αυταρχικών χωρών, κάτι που δυνητικά θα μπορούσε να αποδειχθεί ως απειλή για τις απανταχού, δημοκρατίες. Σκοπός της παρούσης εργασίας, παραφράζοντας τον τίτλο της, είναι η διερεύνηση των προκλήσεων για την ασφάλεια των δημοκρατικών χωρών, συμπεριλαμβανομένης και της στρατιωτικής υπερδύναμης, από την εφαρμογή εργαλείων οξείας ισχύος στο διεθνές σύστημα, από αυταρχικές χώρες. Για το σκοπό αυτό μελετάται, η οξεία ισχύς με τα εργαλεία της, μέσα από την περιγραφή και ανάλυση αντίστοιχων γεγονότων, προσδιορίζεται η ύπαρξη και το μέγεθος της απειλής και παράλληλα η εκτίμηση για τις επιπτώσεις της, καταλήγοντας σε μέτρα και τρόπους αντίδρασης, εκ μέρους των δημοκρατικών κοινοτήτων. Αναγκαία κρίνεται, αρχικά, η ανάλυση του όρου της ισχύος και του διεθνούς συστήματος, όπως έχει περιγραφεί ως τώρα από την επιστήμη των διεθνών σχέσεων, καθώς επίσης και η ερμηνεία της συμπεριφοράς των κρατών εντός αυτού του διεθνούς συστήματος, χρησιμοποιώντας τη θεωρία του επιθετικού ρεαλισμού του John J. Mearsheimer και την επίκληση του ανθολογίου του Sun Zu, «Η τέχνη του πολέμου». Το ενδιαφέρον είναι, ότι οι προκλήσεις για την ασφάλεια της Δύσης, δε σταματούν στην αποκάλυψη της απειλής και στην εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων αντιμετώπισής της, αλλά εκτείνονται και στη διάσταση του σεβασμού των δημοκρατικών θεσμών και αξιών, ενώ το συναρπαστικό είναι, να ανακαλύπτει κανείς, το πόσο διαχρονικά και επίκαιρα είναι λόγια σοφών, που έχουν ειπωθεί χρόνια, αιώνες, ακόμα και χιλιετίες πριν και την ευρηματικότητα και την προσαρμοστικότητα, οποιουδήποτε δρώντα, επιχειρεί να πρωταγωνιστήσει. Ο στόχος των κρατών παραμένει διαχρονικά ο ίδιος, η μεγιστοποίηση της ισχύος, ώστε να γίνουν ο ηγεμόνας του συστήματος, που θα τους εξασφαλίσει την ασφάλειά τους, άρα και την επιβίωσή τους και για όσο υπάρχουν ανήσυχα πνεύματα, θα ανακαλύπτονται νέοι και πιο αποτελεσματικοί τρόποι επίτευξης αυτού του στόχου, ενώ πάντα θα ελλοχεύει ο κίνδυνος της αποτυχίας, σ’ αυτούς που εφησυχάζουν, είναι προσκολλημένοι σε αναχρονιστικές αντιλήψεις και γενικά, τους χαρακτηρίζει η ατολμία και η στενότητα πνεύματος. Στη σημερινή εποχή των fake news, της ταχύτητας και της ευκολίας διάδοσής τους, της επιλεγμένης και στοχευμένης πληροφόρησης – διαφήμισης και της απατηλής αίσθησης της αντικειμενικότητας, η πληροφορία αποτελεί πολλαπλασιαστή ισχύος και βρήκε πρόσφορο έδαφος ώστε να αναπτυχθεί η ισχύς που ορίζεται ως «Sharp Power», η οποία και οφείλει το όνομά της στο στόχο της, που είναι να διαπεράσει, διεισδύσει ή να διατρήσει το πολιτικό και πληροφοριακό περιβάλλον στις χώρες-στόχους, οπότε και δεν είναι ούτε «ήπια» ούτε «σκληρή» αλλά «οξεία». Αυτό οφείλεται στο ότι εκφράζεται μέσα από τεχνικές επιρροής που δεν είναι ούτε καλοπροαίρετες, ούτε πιεστικές στις μεθόδους τους, μιας και αποστασιοποιούνται από τη χρήση της έλξης και της πειθούς, προκαλώντας τη διαστρέβλωση της πραγματικότητας και τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης. Οι δημοκρατικές χώρες έχουν να αντιμετωπίσουν νέες προκλήσεις εκφρασμένες κατά κύριο λόγο από «αυταρχικά κράτη», όπως η Ρωσία και η Κίνα, τα οποία χρησιμοποιούν την οξεία ισχύ για να προωθήσουν τα εθνικά τους συμφέροντα, στη διεθνή σκηνή. Οι δράσεις αυτές καθοδηγούνται, σύμφωνα με το θεώρημα του κλασικού ρεαλισμού, από την αέναη προσπάθεια των κρατών να αποκτήσουν ισχύ, καθώς χωρίς ισχύ δεν μπορεί να εξασφαλιστεί το δημόσιο αγαθό της εθνικής ασφάλειας, και χωρίς αυτό τα επιτεύγματα των πολιτών τους στις τέχνες, στις επιστήμες και στην οικονομία, βρίσκονται σε κίνδυνο. Η ισχύς είναι το νόμισμα της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων, και τα κράτη ανταγωνίζονται μεταξύ τους για αυτή. Ότι είναι τα χρήματα για τα οικονομικά, εξηγεί ο Mearsheimer, είναι η ισχύς για τις διεθνείς σχέσεις ή αλλιώς το κλειδί προκειμένου να κατανοήσουμε τη φύση της διεθνούς πολιτικής και την εξέλιξη της ιστορίας, προτρέποντας τα κράτη να συμπεριφέρονται σύμφωνα με τις επιταγές του επιθετικού ρεαλισμού, επειδή ο τελευταίος παρουσιάζει τον καλύτερο τρόπο για να επιβιώσει κανείς σε έναν επικίνδυνο κόσμο, οπότε και οι μεγάλες δυνάμεις, αν θέλουν να επιβιώσουν, θα πρέπει πάντοτε να δρουν σαν καλοί επιθετικοί ρεαλιστές. Η κεντρική υπόθεση εργασίας, του επιθετικού ρεαλισμού του Mearsheimer, είναι ότι στις διεθνείς σχέσεις δύσκολα συναντάμε μεγάλες δυνάμεις ικανοποιημένες με το status quo, γιατί το διεθνές σύστημα προσφέρει κίνητρα και ευκαιρίες στα κράτη να αποκτήσουν ισχύ, εις βάρος των αντιπάλων τους και να επιτύχουν τον τελικό τους στόχο, που είναι να αναδειχθούν σε ηγεμονική δύναμη του συστήματος. Επί το προκειμένω και αναλύοντας την οξεία ισχύ, υπό το πρίσμα του επιθετικού ρεαλισμού, θα πρέπει να την ερμηνεύσουμε, ως δράσεις διεκδίκησης μεγαλύτερου μεριδίου ισχύος, εκ μέρους των πρωταγωνιστών, κάτι που είναι αναπόφευκτο λόγο της φύσης του διεθνούς συστήματος και της ανάγκης των κρατών για ασφάλεια και επιβίωση. Οι ΗΠΑ, εκπροσωπώντας τη Δύση, εκφράζουν τη δύναμη που είναι υπέρ του status quo, ενώ τα αυταρχικά κράτη, τις αναθεωρητικές. Η σύγκρουση, σύμφωνα με το Mearsheimer, ήταν και παραμένει αναπόφευκτη, και οφείλεται στη δομή του διεθνούς συστήματος και όχι στη φύση του ανθρώπου, ούτε στα πολιτεύματα των κρατών. Η επιβίωση εντός αυτού του διεθνούς συστήματος, απαιτεί επιθετικότητα και ο τελικός στόχος κάθε μεγάλης δύναμης είναι να ηγεμονεύσει στο σύστημα, να ξεπεράσει σε ισχύ ανταγωνιστές της. Αυτό προκαλεί δίλλημα ασφαλείας, στις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις, με αποτέλεσμα οι μηχανισμοί της ισορροπίας της ισχύος, να επιχειρούν να αποτρέψουν την εγκαθίδρυση της απόλυτης ηγεμονίας. Στο ίδιο πνεύμα και ο Gilpin υποστηρίζει ότι, οι μεγάλες δυνάμεις επεκτείνονται βάσει ενός ορθολογικού υπολογισμού κόστους-οφέλους. Επεκτείνονται δηλαδή όσο το σχετικό όφελος από την επέκτασή τους, υπερβαίνει το σχετικό κόστος. Έτσι, με δεδομένο ότι ένας πόλεμος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων της εποχής μας, μπορεί να οδηγήσει σε ολοκληρωτική καταστροφή, ο ορθολογικός υπολογισμός κόστους – οφέλους των αυταρχικών χωρών, οδήγησε στην εφαρμογή ενός πολέμου πληροφοριών, στον οποίον τα αντίστοιχα κράτη έχουν εμπειρία και διατηρούν την πρωτοπορία, συνεπικουρούμενα από τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου τρόπου ζωής, καθώς επίσης και από την αδράνεια της Δύσης λόγω της άγνοιας και του εφησυχασμού, που γεννά η έλλειψη πραγματογνωμοσύνης, αλλά και οι εσφαλμένες εκτιμήσεις και στρατηγικές Ο σχεδιασμός της αντίδρασης, εκ μέρους των δημοκρατικών χωρών, θα πρέπει να στηριχθεί στις αρχές και τις αξίες, πάνω στις οποίες, έχουν δομηθεί οι δυτικές κοινωνίες, ώστε να βγουν ισχυρότερες από αυτόν τον αγώνα και να μη δημιουργήσουν επιπλέον προβλήματα στις κοινωνίες τους και με δεδομένο ότι τα κράτη, θα συνεχίσουν να ανταγωνίζονται για ισχύ, με στόχο τη μεγιστοποίηση της ισχύος τους, θα πρέπει να ενισχύσουν την ακαδημαϊκή κοινότητα και την έρευνα, από όπου κι αν αυτή προέρχεται, ώστε να τα αντανακλαστικά τους να λειτουργήσουν άμεσα, όχι μόνο σε περίπτωση νέων απειλών, αλλά και σε εμφάνιση παράθυρου ευκαιρίας, ώστε να αυξήσουν την ισχύς τους, διότι πάντα, σύμφωνα με τον Mearsheimer, θα πρέπει να ενεργούν, ως καλοί επιθετικοί ρεαλιστές.