Ο προσδιορισμός και η αξιολόγηση της ψηφιακής νοημοσύνης ως εργαλείο ενδυνάμωσης των ψηφιακών δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού: μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για τον επαγγελματικό προσανατολισμό και την ανάπτυξη ικανοτήτων

Abstract

Η ευρεία εξάπλωση των ψηφιακών τεχνολογιών, η ένταση του νέου ψηφιακού περιβάλλοντος και οι επιπτώσεις τους στο ευρύτερο οικονομικό-κοινωνικό περιβάλλον, αποτελούν ένα επίκαιρο και κρίσιμο ζήτημα. Η παρούσα διατριβή εστιάζει στην οριοθέτηση και τον προσδιορισμό της ‘ψηφιακής νοημοσύνης’, με στόχο την απόκτηση και εφαρμογή δεξιοτήτων στο ψηφιακό περιβάλλον και τη δημιουργία ψηφιακά εγγράμματων πολιτών. Η διατριβή ανταποκρίνεται σε αυτή την ερευνητική ανάγκη και επικεντρώνεται στην κατανόηση των επιπτώσεων της εκτεταμένης χρήσης ψηφιακών τεχνολογιών στον τρόπο σκέψης, την ανάγκη προσαρμογής του ανθρώπου στο περιβάλλον αυτό και των παραγόντων που επηρεάζουν την ανάπτυξη των σχετικών ικανοτήτων. Για τον σκοπό αυτό, τεκμηριώνει βιβλιογραφικά την έννοια της ‘ψηφιακής νοημοσύνης’ που αντιπροσωπεύει τον νέο τρόπο σκέψης στο ψηφιακό περιβάλλον, ως σύνθεση στοιχείων της ‘Υπολογιστικής Σκέψης’ και της ‘Ψηφιακής Χρήσης και Συμπεριφοράς’. Σύμφωνα με τη διατριβή, ένας ‘ψηφιακά νοήμων’ άνθρωπος έχει την ικανότητα να χρησιμοποιεί ορθά την ψηφιακή τεχνολογία, μπορεί να κατανοήσει και να αναπτύξει κατάλληλη (online) συμπεριφορά και είναι ικανός να αντιμετωπίζει περίπλοκα προβλήματα στο ψηφιακό περιβάλλον. Για τη διερεύνηση της ψηφιακής νοημοσύνης πραγματοποιήθηκε, το χρονικό διάστημα 01/04/2019 – 17/05/2019, έρευνα ερωτηματολογίου σε μαθητές της Α’ Λυκείου, ακολουθώντας τη δειγματοληπτική μεθοδολογία της PISA. Στο πλαίσιο της διατριβής αναπτύχθηκαν δεκατέσσερα πρωτότυπα τεστ αξιολόγησης των στοιχείων της ψηφιακής νοημοσύνης. Στην έρευνα συμμετείχαν 956 μαθητές/-τριες Α’ Λυκείου και η στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων πραγματοποιήθηκε με τη διερευνητική ανάλυση παραγόντων (Exploratory Factor Analysis – EFA) και τον συντελεστή γραμμικής συσχέτισης του Pearson. Από την ανάλυση προκύπτει το μοντέλο της ‘ψηφιακής νοημοσύνης’ που προτείνει η διατριβή, σύμφωνα με το οποίο αποτελείται από πέντε ομάδες ικανοτήτων: (1) λογική συλλογιστική, αλγόριθμοι και αξιολόγηση, (2) αφαίρεση, αποσύνθεση και μοτίβα & γενίκευση, (3) ψηφιακή συναισθηματική νοημοσύνη και ψηφιακή επικοινωνία, (4) ψηφιακή ασφάλεια και ψηφιακή προστασία, (5) ψηφιακή ταυτότητα, ψηφιακή χρήση, ψηφιακός εγγραμματισμός και ψηφιακά δικαιώματα. Παράλληλα, η διατριβή μελέτα τον τρόπο με τον οποίο οι παράγοντες ηλικία, χρήση της τεχνολογίας, μορφωτικό επίπεδο και εξειδίκευση του ατόμου, επηρεάζουν την απόκτηση των ψηφιακών ικανοτήτων. Για τον σκοπό αυτό, υιοθετήθηκαν οι κατευθυντήριες οδηγίες του ευρωπαϊκού πλαισίου ικανοτήτων DigComp και αναπτύχθηκε ένα πρωτότυπο εργαστηριακό εργαλείο αξιολόγησης των πέντε ομάδων ικανοτήτων του πλαισίου. Η αξιολόγηση πραγματοποιήθηκε σε 116 σπουδαστές Επαγγελματικής Κατάρτισης Ενηλίκων και για την στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων εφαρμόστηκε η μέθοδος της παραμετρικής στατιστικής ανάλυσης One Way ANOVA και t-tests, καθώς και η εκ των υστέρων σύγκριση με τη διόρθωση Bonferroni. Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν ότι οι περιοχές ικανοτήτων επηρεάζονται με διαφορετικό τρόπο από τους εξεταζόμενους παράγοντες και συγκεκριμένα: η πρώτη περιοχή ικανοτήτων (εγγραμματισμός πληροφοριών και δεδομένων) επηρεάζεται από τους παράγοντες ‘κατοχή και χρήση Η/Υ’ και ‘χρήση Διαδικτύου’, η δεύτερη (επικοινωνία και συνεργασία) επηρεάζεται από την ‘ηλικία’, την ‘ειδικότητα’ και την ‘κατοχή και χρήση έξυπνων κινητών τηλεφώνων’, η τρίτη (δημιουργία ψηφιακού περιεχομένου) από το μορφωτικό επίπεδο και τέλος η πέμπτη (επίλυση προβλημάτων) επηρεάζεται από τον παράγοντα ‘κατοχή και χρήση Η/Υ’. Η συμβολή της διατριβής έγκειται στο ότι προσδιορίζει ένα καινούριο και πρωτοπόρο όρο με τη διατύπωση ενός εννοιολογικού σχήματος που περιγράφει με σαφήνεια τα χαρακτηριστικά της ψηφιακής νοημοσύνης. Τα ευρήματα γεφυρώνουν το βιβλιογραφικό κενό σχετικά με την υιοθέτηση της ψηφιακής νοημοσύνης, ως απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχημένη προσαρμογή του ανθρώπου στο αναδυόμενο ψηφιακό περιβάλλον και την ισότιμη συμμετοχή του στην ψηφιακή εποχή και έχουν θεωρητικές επιπτώσεις που αναπτύσσονται σε τρεις άξονες: (i) τη μελέτη και την κατανόηση της έννοιας και της δομής της ψηφιακής νοημοσύνης, (ii) την ανάλυση των στοιχείων που την αποτελούν και (iii) την ανάπτυξη μιας μεθοδολογικής προσέγγισης για τη δημιουργία ενός εργαλείου μέτρησης της ψηφιακής νοημοσύνης. Στο πρακτικό επίπεδο οι επιπτώσεις της διατριβής εντοπίζονται σε τρεις τομείς: (i) επαγγελματικός προσανατολισμός, (ii) επιλογή και αξιολόγηση προσωπικού και (iii) εκπαίδευση. Τέλος, η διατριβή καλύπτει ένα ακόμη ερευνητικό κενό, προσδιορίζοντας τους παράγοντες που επηρεάζουν τις περιοχές ικανοτήτων του ευρωπαϊκού πλαισίου DigComp και προσφέρει σημαντικές πληροφορίες στους εκπαιδευτικούς οργανισμούς και τους επαγγελματίες, βοηθώντας τους στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τον επαγγελματικό προσανατολισμό, την διαμόρφωση/αναβάθμιση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων για ανάπτυξη των ψηφιακών ικανοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού και την επιλογή και αξιολόγηση προσωπικού.

The widespread use of digital technologies, the intensity of the new digital environment and their impact on the wider economic and social environment, is nowadays a critical issue. The dissertation focuses on defining ‘digital intelligence’, as a prerequisite to acquire and apply skills in the digital environment and create digitally-literate citizens. The thesis responds to this research need and focuses on understanding the effects of the extensive use of digital technology on thinking, the need to adapt to the digital environment and the factors that influence the development of relevant skills. To address this aim, the thesis documents the concept of ‘digital intelligence’, which represents the new way of thinking in the digital environment, as a synthesis of the elements of ‘Computational Thinking’ and ‘Digital Use and Behavior’. According to the dissertation, a digitally intelligent person has the ability to use digital technology correctly, understands and develops appropriate online behavior, and is able to deal with complex problems in the digital environment. The research was conducted within the period 01/04/2019 - 17/05/2019, using a questionnaire survey for students of the 1st grade of Lyceum, following the sampling methodology of PISA. For the research purposes, fourteen prototype tests assessing the digital intelligence were developed. The research involved 956 students and the statistical processing of the results was carried out using the Exploratory Factor Analysis (EFA) and the Pearson correlation coefficient. The analysis proposes a model for the ‘digital intelligence’ that consists of five skill groups: (1) logical reasoning, algorithms and evaluation, (2) abstraction, decomposition and patterns & generalization, (3) digital emotional intelligence and digital communication, (4) digital safety and digital security, (5) Digital identity, digital use, digital literacy and digital rights. Moreover, the thesis studies the way that the factors of age, use of technology, educational level, and specialization of the individual affect the acquisition of digital skills. To this end, the DigComp European Framework guidelines have been adopted and a prototype laboratory tool has been developed to assess the five competence groups of the framework. The assessment was performed on 116 vocational adult students and the statistical processing of the results was performed using the parametric statistical analysis One Way ANOVA and t-tests, as well as the ex-post comparison with the Bonferroni correction. The results show that the competence areas are affected differently by the factors under consideration, namely: the first competence area (information and data literacy) is affected by the factors ‘PC ownership and use’ and ‘Internet use’, the second (communication and collaboration) is affected by ‘age’, ‘specialty’, and ‘possession and use of smartphones’, the third (digital content creation) by education level and finally the fifth (problem solving) is influenced by ‘possession and use of PC’. The contribution of the thesis is that it introduces a new and pioneering term by formulating a conceptual scheme that clearly describes the characteristics of digital intelligence. The findings bridge the bibliographic gap on the adoption of digital intelligence, as a prerequisite for the successful adaptation of individuals to the emerging digital environment and their equal participation in the digital age, and have theoretical implications that unfold in three areas: (i) the study and understanding of the concept and structure of digital intelligence; (ii) the analysis of the elements that it consists of; and (iii) the development of a methodological approach to the creation of a tool for measuring digital intelligence. At the practical level, the impact of the dissertation can be found in three areas: (i) vocational guidance, (ii) personnel selection and evaluation, and (iii) training. Finally, the thesis bridges another research gap, identifying the factors that affect the competencies of the European DigComp framework and offers important information to educational organizations and professionals, assisting them to take initiatives regarding the vocational guidance, the formation/upgrading of educational programs for bulding digital competence of human resources, and the selection and evaluation of personnel.