Δοκιμασίες λεκτικής ευχέρειας: η σημασία της εκπαίδευσης και των χρόνων απόκρισης σε δείγμα υγιούς ενήλικου πληθυσμού.

Abstract

Οι δοκιμασίες λεκτικής ευχέρειας αποτελούν συχνά χρησιμοποιούμενα εργαλεία νευροψυχολογικής αξιολόγησης, τόσο σε κλινικούς πληθυσμούς, όσο και στην έρευνα. Ως λεκτική ευχέρεια ορίζεται η δυνατότητα ενός ατόμου να παράγει λέξεις μιας ζητούμενης κατηγορίας σε περιορισμένο χρόνο (συνήθως 1 λεπτό της ώρας). Στις δοκιμασίες, συνήθως, συμπεριλαμβάνονται 2 τύποι λεκτικής ευχέρειας, η φωνημική και η σημασιολογική, οι οποίες εξετάζουν διαφορετικές λεκτικές ικανότητες και εκτελεστικές λειτουργίες. Η λεκτική ευχέρεια εξαρτάται από την ικανότητα στρατηγικής αναζήτησης και ανάκτησης λέξεων, σύμφωνα με φωνολογικά ή σημασιολογικά κριτήρια. Η επίδοση στις δοκιμασίες μετράται, κατά κανόνα, με βάση τον συνολικό αριθμό σωστών λέξεων, ωστόσο τις δύο τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται ένας αυξανόμενος αριθμός ερευνών που προτείνουν και εναλλακτικές μεθόδους μέτρησης, οι οποίες μπορούν να μας δώσουν επιπρόσθετες πληροφορίες για τις υποβόσκουσες γνωστικές δεξιότητες της διαδικασίας. Στην παρούσα έρευνα εξετάσαμε τους χρόνους απόκρισης 3 δοκιμασιών λεκτικής ευχέρειας (φωνημική, σημασιολογική και ευχέρεια αποκλειόμενου γράμματος) σε δείγμα 44 υγιών ενηλίκων ηλικίας 18 έως 39 ετών, οι οποίοι χωρίστηκαν σε 2 ισοδύναμες ομάδες βάσει της εκπαίδευσης τους. Επιπλέον, διερευνήσαμε την επίδραση του εκπαιδευτικού επιπέδου τόσο στην συνολική επίδοση των εξεταζόμενων (συνολικός αριθμός σωστών λέξεων), όσο και στους χρόνους απόκρισης σε αυτές τις δοκιμασίες. Το πρώτο σκέλος της ανάλυσης που αφορούσε τη σύγκριση των χρόνων απόκρισης των 3 δοκιμασιών υπέδειξε ότι η σημασιολογική ευχέρεια διαθέτει τους μικρότερους χρόνους απόκρισης, ενώ η ευχέρεια αποκλειόμενου γράμματος τους μεγαλύτερους. Τα αποτελέσματα του δεύτερου σκέλους της ανάλυσης δείχνουν την σημαντική επιρροή της εκπαίδευσης στις συνολικές επιδόσεις των συμμετεχόντων στις δύο βασικές δοκιμασίες και στους χρόνους απόκρισης τους. Τα ευρήματα αυτά συνάδουν με τη διεθνή βιβλιογραφία και έρευνα, στις οποίες επισημαίνεται ότι η εκπαίδευση αποτελεί, μαζί με την ηλικία, τον σημαντικότερο παράγοντα επίδρασης στις δοκιμασίες λεκτικής ευχέρειας. Παράλληλα, οι υπάρχουσες θεωρίες λεξιλογικής πρόσβασης και ανάκλησης μπορούν να εξηγήσουν τα αποτελέσματα των χρόνων απόκρισης, καθότι υποστηρίζεται πως η πρόσβαση σε μία λέξη εμπεριέχει ένα αρχικό στάδιο σημασιολογικής ενεργοποίησης ακολουθούμενο ένα δεύτερο στάδιο φωνολογικής ενεργοποίησης.