Φωνητικά σύνολα τρίτης και τέταρτης ηλικίας: διερεύνηση του ρόλου του μαέστρου

Abstract

Στις μέρες μας παρατηρείται πως όλο και περισσότερα άτομα τρίτης και τέταρτης ηλικίας συμμετέχουν σε φωνητικά μουσικά σύνολα. Καθοριστική σημασία για την ποιότητα και τον τρόπο λειτουργίας των φωνητικών συνόλων με ηλικιωμένους παίζει ο μαέστρος-μουσικός συντονιστής. Αν και υπάρχουν κάποια σχετικά ερευνητικά ευρήματα, κυρίως στην αγγλόφωνη βιβλιογραφία, σχετικά με τις απόψεις και τις προσδοκίες των ηλικιωμένων συμμετεχόντων για τους μαέστρους των φωνητικών τους συνόλων, σαφώς λιγότερες είναι οι έρευνες που εστιάζουν στις απόψεις των μαέστρων για τον ρόλο τους σε ένα φωνητικό σύνολο με ηλικιωμένους. Στην Ελληνική βιβλιογραφία δε, η παρουσία τέτοιων μελετών είναι ανύπαρκτη. Εφόσον η παρουσία φωνητικών συνόλων με ηλικιωμένους στον Ελλαδικό χώρο φαίνεται να κατέχει ολοένα και μεγαλύτερη θέση στο χορωδιακό γίγνεσθαι, είναι αναγκαίο να μελετηθεί ο ρόλος των ατόμων που διευθύνουν και συντονίζουν τα σύνολα αυτά. Η παρούσα μελέτη εστιάζει στη διερεύνηση των απόψεων των μαέστρων φωνητικών συνόλων τρίτης και τέταρτης ηλικίας στην Ελλάδα σχετικά με την επίδραση του ομαδικού/χορωδιακού τραγουδιού στην ευζωία (σωματική, γνωστική, συναισθηματική, κοινωνική) των ηλικιωμένων χορωδών, τη λειτουργία του ομαδικού τραγουδιού ως μιας δια βίου δραστηριότητας και τη σημασία που έχει για τους ηλικιωμένους το καλλιτεχνικό/μουσικό αποτέλεσμα (παράσταση). Επίσης, διερευνώνται οι απόψεις τους σχετικά με τα προσόντα που είναι απαραίτητα για τη διεύθυνση φωνητικών συνόλων με ηλικιωμένους, καθώς και την επάρκεια των προσόντων αυτών, τις ανάγκες επιμόρφωσής τους, τα κριτήρια με τα οποία επιλέγουν και οργανώνουν το ρεπερτόριο και τη μεθοδολογία σχεδιασμού και υλοποίησης μιας πρόβας με ηλικιωμένους. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 20 μαέστροι (14 άνδρες και 6 γυναίκες), ηλικίας 18 έως 60 ετών και άνω που διευθύνουν φωνητικά σύνολα με άτομα τρίτης και τέταρτης ηλικίας. Οι μαέστροι κλήθηκαν να απαντήσουν σε γραπτό ερωτηματολόγιο το οποίο κατασκευάστηκε από την ερευνήτρια. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι η πλειοψηφία των μαέστρων θεώρησε ότι υπάρχει σημαντικού βαθμού επίδραση του τραγουδιού σε φωνητικά σύνολα στη γνωστική λειτουργία, στη σωματική, συναισθηματική και κοινωνική ευζωία των ηλικιωμένων χορωδών, καθώς και της διατήρησης του τραγουδιού ως δραστηριότητας ανεξάρτητα με τις αλλαγές της γήρανσης. Επίσης, όλοι οι συμμετέχοντες στο δείγμα συμφώνησαν ότι σε ένα φωνητικό σύνολο η προετοιμασία και υλοποίηση μουσικής παράστασης επηρεάζει θετικά τους ηλικιωμένους. Πιο συγκεκριμένα μέσα από τη θεματική ανάλυση των λόγων που σύμφωνα με τους μαέστρους είναι σημαντικός ο σχεδιασμός και υλοποίηση παραστάσεων/συναυλιών με τους ηλικιωμένους, αναδύθηκαν τα εξής βασικά θέματα: α) θετικά συναισθήματα και ψυχική ευφορία των ηλικιωμένων β) καλλιτεχνική έκφραση των ηλικιωμένων γ) κοινωνική διάσταση των παραστάσεων/συναυλιών (κοινωνικοποίηση και κοινωνικές σχέσεις) δ) επιμόρφωση και δια βίου μάθηση. Τα ευρήματα έδειξαν επίσης ότι οι μαέστροι στο σύνολό τους χρησιμοποιούν συγκεκριμένα κριτήρια για την επιλογή ρεπερτορίου για το φωνητικό τους σύνολο, ενώ η πλειοψηφία δήλωσε ότι λαμβάνει υπόψιν τις φωνητικές δεξιότητες και τις επιθυμίες των ηλικιωμένων χορωδών. Επιπροσθέτως, η πλειοψηφία των μαέστρων δήλωσε ότι δεν κάνει σωματική προθέρμανση στους χορωδούς, ενώ κάνει φωνητική προθέρμανση. Από τους τρόπους/τεχνικές που χρησιμοποιούν για να βοηθήσουν την κατανόηση της μουσικής από τους ηλικιωμένους, ξεχώρισαν η επίδειξη, οι λεκτικές οδηγίες και οι χειρονομίες. Δήλωσαν, ακόμη, ότι η έμφαση στην τεχνική αρτιότητα επηρεάζει θετικά τους ηλικιωμένους. Η πρακτική άσκηση στο πεδίο, η εμπειρία και η παρακολούθηση σεμιναρίων ξεχώρισαν ως ενδεδειγμένοι τρόποι απόκτησης δεξιοτήτων για όσους ενδιαφέρονται να αναπτύξουν δεξιότητες στη διεύθυνση φωνητικών συνόλων με ηλικιωμένους. Αναφορικά με την επιλογή χορωδών, η πλειοψηφία των μαέστρων δήλωσε πως πρέπει να είναι ελεύθερη, χωρίς ακρόαση, ενώ η αξιολόγηση των χορωδών γίνεται συνεχώς κατά τη διάρκεια της πρόβας. Μεταξύ των ευρημάτων αξίζει να επισημανθεί πως η πλειοψηφία των μαέστρων δήλωσε ότι για το σχεδιασμό των μουσικών προβών λαμβάνει υπόψιν ζητήματα οργανωτικής φύσεως (σαφής προγραμματισμός προβών, επιλογή προσβάσιμων χώρων για τους ηλικιωμένους). Τέλος, το μεγαλύτερο ποσοστό των μαέστρων δήλωσε πως απέκτησε τις γνώσεις του σχετικά με τη διεύθυνση χορωδίας μέσα από την ωδειακή εκπαίδευση, ενώ ή πλειοψηφία των μαέστρων δήλωσε ότι δεν έχει λάβει εξειδικευμένη επιμόρφωση σχετικά με τη διδασκαλία ενός φωνητικού συνόλου με ηλικιωμένους.