Tax as a public health policy

Abstract

Over the last decades, there is a global increase in diet-related diseases. Among the health consequences of unhealthy diets with excess calorie intake is obesity, which is increasing rapidly and it is a major risk factor for cardiovascular and metabolic diseases. Diet-related health problems lead to economic problems of direct healthcare costs and indirect costs of lost productivity due to morbidity and early mortality.

This thesis gives the first estimates of the economic costs of unhealthy diet and high body-mass index (i.e., overweight and obesity) in Greece. I estimate that these costs were equal to 2.52% and 2.00% of GDP, respectively, in 2017. To put matters into perspective, the economic cost of smoking and second hand smoke exposure is also estimated, as tobacco use is the leading risk factor for deaths and years lived with disability in Greece. The tobacco use cost was estimated at 3.85% of GDP.

These large economic consequences of preventable disease risk factors, on top of the more obvious impacts on population health, motivate policy interventions. Governments could tax unhealthy goods and use the revenue to finance complementary policies, such as subsidies for healthy goods, information campaigns etc. This thesis examines the role of fiscal policies for public health purposes. I consider the optimal tax on unhealthy goods, with and without distributional considerations, and how it is affected by the way the tax revenue is used (returned as a lump sum transfer or earmarked to subsidise a healthy good). Without distributional concerns, the way the revenue is used does not affect the tax rate. With distributional concerns, the tax rate is lower (for both schemes of revenue use) and the subsidy rate is higher compared to the case of no distributional concerns. If government has as a priority the health improvement, it should implement a combined tax – subsidy policy with no distributional concerns.

I also estimate effects of taxes and subsidies on consumption of unhealthy and healthy goods in Greece. As a first step, using data for 2019, own- and cross-price elasticities are estimated for thirteen food and beverages categories. Then, these elasticities are used to simulate effects of different fiscal policies on food consumption. The policies include a 20% tax on soft drinks and/or sweets, a subsidy on fruit and vegetables equivalent to a zero value added tax (VAT), and a combined tax-subsidy policy. The combined tax-subsidy policy has a great impact on their demand, as tax policy enhances the effect of the subsidy policy, and vice versa.

Τις τελευταίες δεκαετίες, παρατηρείται μια παγκόσμια αύξηση στις ασθενειών που σχετίζονται με τη διατροφή. Μεταξύ των επιπτώσεων που έχει η ανθυγιεινή διατροφή (συνοδευόμενη από υπερβάλλουσα πρόσληψη θερμίδων) στην υγεία είναι και η παχυσαρκία, η οποία αυξάνεται ραγδαία και αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου για καρδιαγγειακά και μεταβολικά νοσήματα. Τα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με τη διατροφή οδηγούν σε οικονομικά προβλήματα που διακρίνονται στο άμεσο κόστος υγειονομικής περίθαλψης και στο έμμεσο κόστος απώλειας παραγωγικότητας λόγω νοσηρότητας και πρόωρης θνησιμότητας.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή δίνει τις πρώτες εκτιμήσεις του οικονομικού κόστους της ανθυγιεινής διατροφής και του υψηλού δείκτη μάζας σώματος στην Ελλάδα. Εκτιμάται ότι, το 2017, τα κόστη αυτά ήταν ίσα με το 2,52% και 2,00% του ΑΕΠ, αντίστοιχα. Για μια συγκριτική ανάλυση, εκτιμάται επίσης το οικονομικό κόστος του καπνίσματος και του παθητικό κάπνισμα, καθώς η χρήση καπνού είναι ο κύριος παράγοντας κινδύνου στην Ελλάδα για θανάτους και χαμένα χρόνια υγιούς ζωής λόγω νοσηρότητας. Το κόστος χρήσης καπνού υπολογίστηκε ότι είναι ίσο με το 3,85% του ΑΕΠ.

Αυτές οι σημαντικές επιπτώσεις των παραγόντων κινδύνου που σχετίζονται με τις ασθένειες λειτουργούν ως κίνητρα για πολιτικές παρεμβάσεις. Οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να φορολογήσουν τα ανθυγιεινά αγαθά και να χρησιμοποιήσουν τα έσοδα για τη χρηματοδότηση άλλων συμπληρωματικών πολιτικών, όπως επιδοτήσεις σε υγιεινά αγαθά, εκστρατείες ενημέρωσης κ.λπ. Αυτή η διδακτορική διατριβή εξετάζει το ρόλο των δημοσιονομικών πολιτικών για σκοπούς δημόσιας υγείας. Εξετάζεται ο βέλτιστος φόρος σε ανθυγιεινά αγαθά, με και χωρίς ανησυχίες διανομής, και πώς αυτός επηρεάζεται από τον τρόπο χρήσης των φορολογικών εσόδων (επιστροφή ως εφάπαξ ποσό ή επιδότηση υγιεινού αγαθού). Χωρίς ανησυχίες διανομής, ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται τα έσοδα δεν επηρεάζει τον φορολογικό συντελεστή. Με ανησυχίες διανομής, ο φορολογικός συντελεστής είναι χαμηλότερος (και για τα δύο συστήματα χρήσης εσόδων) και το ποσοστό επιδότησης είναι υψηλότερο σε σύγκριση με την περίπτωση που δεν υπάρχουν ανησυχίες διανομής. Εάν η κυβέρνηση έχει ως προτεραιότητα τη βελτίωση της υγείας, θα πρέπει να εφαρμόσει μια συνδυαστική πολιτική φορολογίας – επιδοτήσεων χωρίς διανομές.

Εκτιμώνται επίσης οι επιπτώσεις των φόρων και των επιδοτήσεων στην κατανάλωση ανθυγιεινών και υγιεινών αγαθών στην Ελλάδα. Ως πρώτο βήμα, χρησιμοποιώντας δεδομένα για το 2019, υπολογίζονται οι ελαστικότητες ζήτησης ως προς την τιμή (του ίδιου αγαθού αλλά και των λοιπών αγαθών) για δεκατρείς κατηγορίες τροφίμων και ποτών. Στη συνέχεια, αυτές οι ελαστικότητες χρησιμοποιούνται για την προσομοίωση των επιπτώσεων διαφορετικών δημοσιονομικών πολιτικών στην κατανάλωση τροφίμων. Οι πολιτικές περιλαμβάνουν: i) έναν φόρο 20% στα αναψυκτικά και/ή γλυκά, ii) επιδότηση στα φρούτα και λαχανικά που ισοδυναμεί με μηδενικό φόρο προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ) και iii) μια συνδυαστική πολιτική φόρου-επιδότησης. Η συνδυαστική πολιτική έχει σημαντικό αντίκτυπο στη ζήτησή των κατηγοριών στις οποίες εφαρμόζεται η πολιτική, καθώς η φορολογική πολιτική ενισχύει την επίδραση της πολιτικής επιδοτήσεων και αντίστροφα.