Ηλεκτρονικά επιχειρησιακά μοντέλα: ορισμοί-κριτήρια κατηγοριοποίησης, υποδείγματα ταξινόμησης, τεχνικές ανάλυσης-σχεδίασης-οπτικοποίησης, μέθοδοι μετρήσεων, τάσεις, εφαρμογές ξένης και ελληνικής πραγματικότητας.

Abstract

Στο µεταλασσόµενο ψηφιακό περιβάλλον της νέας οικονοµίας, οι οργανισµοί που δραστηριοποιούνται στο χώρο του ηλεκτρονικού επιχειρείν (e-business) βρίσκονται αναπόφευκτα αντιµέτωποι µε νέα δεδοµένα όπως την κυριαρχία της γνώσης, της καινοτοµίας, της διαδικτύωσης, της κατάρρευσης του χρόνου, της αµεσότητας και της παγκοσµιοποίησης. Για την αποτελεσµατική λειτουργία των οργανισµών είναι επιβεβληµένος ο επαναπροσδιορισµός στόχων και η διαρκής ετοιµότητα προσαρµογών σε αλλαγές, µέσω υιοθέτησης των κατάλληλων στρατηγικών ψηφιακής δράσης. Η υιοθετούµενη στρατηγική µάρκετινγκ, η τεχνολογία πληροφορικής και επιχειρησιακά δεδοµένα-γεγονότα, προσανατολίζουν τον οργανισµό στην επιλογή του ηλεκτρονικού επιχειρησιακού µοντέλου (e-business model). Βέβαια, η ανάπτυξη-υιοθέτηση του ηλεκτρονικού επιχειρησιακού µοντέλου, που θα συµβάλλει στην αποτελεσµατική παρουσία του οργανισµού στην αγορά, αναδεικνύεται σε κάθε άλλο παρά ένα εύκολο εγχείρηµα. Και επειδή παρατηρείται συνεχής εξέλιξη µοντέλων και επειδή η πράγµατι έντονη ενασχόληση των ειδικών µε το αντικείµενο τα τελευταία χρόνια, που να σηµειωθεί χαρακτηρίστηκε από µετατόπιση του κέντρου βάρους από τις γενικές κατηγοριοποιήσεις-ταξινοµήσεις στην αποδόµηση του ηλεκτρονικού επιχειρησιακού µοντέλου, δεν κατέληξε σε οµοφωνία, ούτε πρόσφερε σαφή κριτήρια ανάλυσης, διάκρισης και κατηγοριοποίησης των ηλεκτρονικών επιχειρησιακών µοντέλων. Η έλλειψη κοινά αποδεκτού ορισµού του όρου ηλεκτρονικό επιχειρησιακό µοντέλο, οδηγεί αναπόφευκτα σε διαφορετικές προσεγγίσεις των συστατικών- χαρακτηριστικών του και παραπέµπει σε ποικίλα κριτήρια κατηγοριοποίησης. Άλλοι ερευνητές συµπεριλαµβάνουν τις εσωτερικές επιχειρησιακές λειτουργίες- διαδικασίες στα συστατικά ενός ηλεκτρονικού επιχειρησιακού µοντέλου, ενώ άλλοι επικεντρώνονται µόνο σε χαρακτηριστικά συνδεόµενα µε το δίκτυο αξίας. Κάθε ερευνητής εξάλλου προτείνει την δική του ορολογία, τεχνική ανάλυσης και ταξινόµησης, µε αποτέλεσµα να προκύπτει µια ατελείωτη σειρά µοντέλων (Ο Tapscott προτείνει 5 business webs, ενώ ο Rappa διακρίνει 40! Business models). Αν και ορισµένα από τα υπάρχοντα υποδείγµατα θεωρούνται εγκυρότερα και έρευνητικές προσπάθειες βρίσκονται σε εξέλιξη, η έλλειψη σύνθεσης απόψεων-προτάσεων και η µη αποδοχή ενός ενιαίου προτύπου ανάλυσης και ταξινόµησης δηµιουργεί ένα τοπίο αµφισβήτησης, αναξιοπιστίας και κάποιες φορές έντονης κριτικής. Να επισηµανθεί ότι θετική συνδροµή στην ανάπτυξη-εφαρµογή των ηλεκτρονικών επιχειρησιακών µοντέλων, προσφέρουν ορισµένες αξιόλογες µέθοδοι σχεδίασης-οπτικοποίησης: η ανάλυση-σχεδίαση και οπτικοποίηση του επιχειρησιακού µοντέλου, µέσω αποδόµησης στα συστατικά του, µε τη γλώσσα BΜ2L (Osterwalder-Pigneur) ή µε τη µέθοδο e3 value (Gordijn- Ackermanns), επιτρέπει την κατανόηση, ανάλυση, αξιολόγηση και προσοµείωση εναλλακτικών υλοποιήσεων της πρότασης αξίας. Εξάλλου, η εφαρµογή στην πράξη διαφόρων µοντέλων στο χώρο του ηλεκτρονικού επιχειρείν, αναδεικνύει θετικές πλευρές αλλά και αρνητικά σηµεία κάθε µοντέλου, σε σχέση κάθε φορά µε τις ειδικές συνθήκες και τη δυναµική του συγκεκριµένου οργανισµού-κλάδου-χώρου εφαρµογής. Στην Ελλάδα, η ηλεκτρονική επιχειρησιακή πραγµατικότητα χαρακτηρίζεται από υστέρηση: περιορισµένη ανάπτυξη εφαρµογών ηλεκτρονικού επιχειρείν, µε έµφαση κυρίως στο χώρο των e-marketplaces (ηλεκτρονικών αγορών), χαµηλή υιοθέτηση νέων ψηφιακών τεχνολογιών και απουσία επιχειρησιακής συνέργειας σε σχέση µε το διεθνές σκηνικό. Oι παγκόσµιες τάσεις στο χώρο, συνδέονται µε διεύρυνση της γκάµας των προσφερόµενων υπηρεσιών, παράλληλη παροχή εξειδικευµένων υπηρεσιών (π.χ. logistics και trust) ή κοινών πόρων (online community resources) και δυνατότητας συνεργασίας (collaboration) των συναλασσόµενων, µέσω εφαρµογής, συχνά, µίγµατος ηλεκτρονικών επιχειρησιακών µοντέλων. Η διαδικασία λοιπόν επιλογής - ανάπτυξης - εφαρµογής του κατάλληλου ηλεκτρονικού επιχειρησιακού µοντέλου, οφείλει να αντιµετωπίσει διερευνητικά και µέσα από µελέτες περιπτώσεων όλα τα προτεινόµενα µοντέλα, ώστε να επιλέξει, να συνθέσει (ή να σχεδιάσει!) το πιο αξιόπιστο που υπηρετεί τις ανάγκες του οργανισµού. Η εκτίµηση της απόδοσης-επανεκτίµηση του επιχειρησιακού µοντέλου αφορά διαδικασίες παρακολούθησης και συνεχών µετρήσεων και µπορεί να γίνεται µε εφαρµογή της µεθόδου Βalanced Scorecard, συνεπικουρούµενης από benchmarking και συστήµατα επιχειρησιακής ευφυϊας (business intelligence) για οργανωµένη αποθήκευση- ανάκτηση-εξόρυξη δεδοµένων (data warehousing-OLAP-data mining).