Ευαισθητοποίηση για την έγκαιρη αντιμετώπιση του εγκεφαλικού επεισοδίου: σχεδιασμός, ανάπτυξη και εφαρμογή εκπαιδευτικού προγράμματος σε σχολεία της Ελλάδος

Abstract

Το Αγγειακό Εγκεφαλικό Επεισόδιο (ΑΕΕ) αποτελεί την πρώτη αιτία αναπηρίας και τη δεύτερη αιτία θανάτου παγκοσμίως. Ο χρόνος παίζει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη του ΑΕΕ, καθώς όσο πιο γρήγορα αναζητηθεί και παρασχεθεί βοήθεια στον ασθενή, τόσο πιο πολλές είναι οι πιθανότητες για θετική έκβαση του επεισοδίου. Είναι σημαντική η αναγνώριση των συμπτωμάτων του ΑΕΕ από τον ίδιο τον ασθενή ή από τα παρόντα άτομα. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι τα μικρά παιδιά περνούν τις περισσότερες ώρες της ημέρας με τους κηδεμόνες τους και άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, που είναι πιο επιρρεπή σε ΑΕΕ, ενδέχεται να είναι αυτά που θα χρειαστεί να αναγνωρίσουν το ΑΕΕ και να πρέπει να αναζητήσουν βοήθεια. Καθίσταται επομένως σαφές, ότι εκπαιδεύοντας τα παιδιά στην έγκαιρη αναγνώριση του ΑΕΕ αλλά εμμέσως και την ευρύτερη οικογένειά τους, ώστε να είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι στη γνώση των συμπτωμάτων, γεγονός χρήσιμο στην έγκαιρη αντιμετώπιση ενός ΑΕΕ, μπορεί τελικά να σωθεί μια ανθρώπινη ζωή. Ο πρωταρχικός στόχος της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν ο σχεδιασμός ενός κατάλληλα προσαρμοσμένου εκπαιδευτικού προγράμματος για παιδιά σχολικής ηλικίας ώστε να αναγνωρίζουν τα βασικά συμπτώματα του εγκεφαλικού επεισοδίου και να ενημερωθούν για τον τρόπο δράσης σε μια τέτοια περίπτωση. Επιμέρους στόχοι τους οποίους αποσκοπούσε να πετύχει η διατριβή είναι: 1) Η εκτίμηση της βασικής γνώσης των παιδιών και της ευρύτερης οικογένειάς τους στην Ελλάδα για τα συμπτώματα του ΑΕΕ και της κατάλληλης δράσης, 2) Η συγκρότηση μιας διεπιστημονικής ομάδας, τα μέλη της οποίας θα συνεισέφεραν στη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου επιστημονικού εκπαιδευτικού πακέτου τόσο για τα παιδιά όσο και για τους ενήλικες, 3) Η εκπαίδευση και η αύξηση της γνώσης των παιδιών και της ευρύτερης οικογένειάς τους στην αναγνώριση των συμπτωμάτων ενός ΑΕΕ και της κατάλληλης δράσης στην περίπτωση αυτή με την έμμεση συμμετοχή τους στο πρόγραμμα, 4) Η μετατροπή του εκπαιδευτικού πακέτου από δια ζώσης σε διαδικτυακό, ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί σε απομακρυσμένα/δυσπρόσιτα μέρη και σε περιστάσεις υγειονομικής κρίσης όπως αυτής της πανδημίας, 5) Η επικύρωση του εκπαιδευτικού προγράμματος ως κατάλληλη μέθοδος για ενημέρωση και αύξηση της γνώσης παιδιών και ενηλίκων, 6) Η εφαρμογή του εκπαιδευτικού προγράμματος σε σχολεία και εκπαιδευτικούς φορείς της Ελλάδας ως μέρος του προγράμματος

σπουδών τους, 7) Η υλοποίηση του εκπαιδευτικού προγράμματος σε σχολεία και εκπαιδευτικούς φορείς σε παγκόσμιο επίπεδο. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που προέκυψε από τον πρωταρχικό και τους επιμέρους στόχους είναι το «ΧΟΠΑ (Χέρι, Ομιλία, Πρόσωπο, Αμέσως) Ήρωες 112». Για τον σκοπό αυτό διεξήχθησαν πέντε επιμέρους μελέτες. Αρχικά ερευνήθηκε το επίπεδο γνώσης των παιδιών σχολικής ηλικίας σχετικά με τη συμπτωματολογία του ΑΕΕ καθώς και την ετοιμότητά τους να δράσουν καταλλήλως στην περίπτωση ενός ΑΕΕ πριν τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα ΧΟΠΑ Ήρωες 112. Τα μικρά παιδιά συχνά δε γνωρίζουν πώς να αντιμετωπίσουν καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως το ΑΕΕ, και θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως ένα μέσο για να σώσουν τις ζωές των παππούδων και των γιαγιάδων τους, που είναι πιο πιθανό να υποστούν ένα AEE. Μέσα από έρευνα δείξαμε ότι τα παιδιά δε γνωρίζουν αρκετά για τη συμπτωματολογία του ΑΕΕ και επομένως προτάθηκε η δημιουργία σχολικών εκπαιδευτικών παρεμβάσεων που θα προσφέρουν γνώσεις για το ΑΕΕ στα παιδιά. Η χαμηλή γνώση των παιδιών για το ΑΕΕ οδήγησε στην επόμενη έρευνα και στον σχεδιασμό και την πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος ΧΟΠΑ Ήρωες 112, το οποίο αποσκοπεί στην εκπαίδευση παιδιών σχολικής ηλικίας για το ΑΕΕ μέσω βιωματικών δραστηριοτήτων, κινουμένων σχεδίων, μουσικής, χορού, παιχνιδιών ρόλων και άλλων διαδραστικών ασκήσεων. Τα αποτελέσματα ήταν ενθαρρυντικά και έδειξαν ότι η γνώση των παιδιών αυξήθηκε σημαντικά, γεγονός που διατηρήθηκε μέχρι και ένα μήνα μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος. Εφόσον επαληθεύτηκε η κατάκτηση γνώσεων από τα παιδιά, διενεργήθηκε μία έρευνα για να εκτιμηθεί η έμμεση εκπαίδευση των μελών της ευρύτερης οικογένειας των παιδιών μέσα από τις πληροφορίες που μεταφέρουν τα παιδιά από το σχολείο στο σπίτι σχετικά με τα συμπτώματα του ΑΕΕ και την κατάλληλη πορεία δράσης σε μια τέτοια περίπτωση. Τα αποτελέσματα ήταν επίσης θετικά για τα μέλη της ευρύτερης οικογένειας των παιδιών και κατέδειξαν τη σημασία ύπαρξης πολλαπλών καναλιών επικοινωνίας του μηνύματος που είναι θεμιτό να μεταδοθεί, όπως έντυπο υλικό, πρόσβαση σε διαδικτυακά βίντεο και παιχνίδια, και λήψη εβδομαδιαίων ηλεκτρονικών μηνυμάτων (Schmidt and Eisend, 2015). Λόγω της εξάπλωσης της πανδημίας μετά την ολοκλήρωση του πρώτου έτους εφαρμογής του προγράμματος, προέκυψε η ανάγκη ψηφιοποίησης του υλικού ώστε

να συνεχιστεί η ενημέρωση των παιδιών και των οικογενειών τους σχετικά με τη συμπτωματολογία του ΑΕΕ και τα απαραίτητα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουν σε αυτή την περίπτωση. Διεξάγοντας μια πειραματική έρευνα διαδικτυακής εφαρμογής του προγράμματος, παρατηρήθηκε σημαντική βελτίωση στη μάθηση των παιδιών με και χωρίς ΝευροΑναπτυξιακές Διαταραχές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα αλλά και των γονέων τους, σχετικά με το ΑΕΕ. Στην τελευταία έρευνα της παρούσας διατριβής συλλέχθηκαν στοιχεία από την εφαρμογή του προγράμματος σε παγκόσμιο επίπεδο, εκτιμώντας την απόκτηση των γνώσεων γονέων/κηδεμόνων που συμμετείχαν μέσω των παιδιών τους σε διάφορες χώρες. Τα ευρήματα της έρευνας επιβεβαίωσαν τη μεταλαμπάδευση της γνώσης σχετικά με το ΑΕΕ από τα παιδιά στις οικογένειές τους και τη διατήρηση αυτής έξι μήνες μετά. Γονείς και εκπαιδευτικοί παγκοσμίως εκτίμησαν ότι η εφαρμογή του προγράμματος είναι πετυχημένη και αξιόλογη και πως το μήνυμα και οι γνώσεις μέσω του συγκεκριμένου προγράμματος μπορεί να σώσουν ανθρώπινες ζωές. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα ΧΟΠΑ Ήρωες 112 ανέδειξε υποσχόμενα αποτελέσματα. Επεκτείνει τα υπάρχοντα εκπαιδευτικά προγράμματα προσθέτοντας το καινοτόμο χαρακτηριστικό της εκπαίδευσης μικρών παιδιών (ξεκινώντας από την ηλικία των 5 ετών) και της άτυπης μάθησης των ηλικιακά μεγαλυτέρων κηδεμόνων τους σε θέματα ΑΕΕ. Τα παιδιά έρχονται σε επαφή με το σωστό τρόπο διαχείρισης ανάλογων κρίσεων από μικρή ηλικία, γεγονός που μεταφράζεται στην αποκρυστάλλωση της γνώσης και σε εμπεδωμένα μοτίβα δράσης, τα οποία θα είναι χρήσιμα για όλη τη ζωή τους. Η αποκτηθείσα γνώση παραμένει στη μακροπρόθεσμη μνήμη, βοηθώντας την ανάκλησή της σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Εάν εκπαιδευτούν τα παιδιά σχολικής ηλικίας και η ευρύτερη οικογένειά τους στην αναγνώριση των συμπτωμάτων ενός ΑΕΕ και στην κατάλληλη πορεία δράσης, τα ποσοστά θνησιμότητας ή μόνιμης αναπηρίας λόγω ΑΕΕ θα μειωθούν σημαντικά τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.