Stile misto: η ένωση των μουσικών στυλ στην Ευρώπη στις αρχές του 18ου αιώνα

Abstract

Στις αρχές του 18ου αιώνα δύο είναι τα κυρίαρχα μουσικά ρεύματα που συνεχίζουν ακόμα να επηρεάζουν τον δυτικό τρόπο μουσικής σκέψης και έκφρασης, το ιταλικό και το γαλλικό μπαρόκ. Τα εθνικά αυτά στυλ, εκ διαμέτρου αντίθετα μεταξύ τους ως προς το αισθητικό, πολιτιστικό και πολιτικό τους υπόβαθρο κι έχοντας την τάση περισσότερο να ανταγωνίζονται μεταξύ τους και λιγότερο να αλληλοεπιδρούν το ένα με το άλλο, θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στις μετέπειτα μουσικές εξελίξεις, διαμορφώνοντας το μέλλον της όψιμης μπαρόκ μουσικής. Μέσα σε αυτό το κλίμα του μουσικού αυτού ανταγωνισμού, στο οποίο και τα δύο στυλ οδηγούνται εν τέλει στον κορεσμό, με το ιταλικό να είναι υπερβολικά πλέον παράξενο ενώ το γαλλικό υπερβολικά ακόμα απλοϊκό, η γερμανική μουσική, αναζητώντας το δικό της μουσικό ύφος και έχοντας δεχτεί έντονες επιρροές και από τα δύο εθνικά αυτά στυλ, υιοθετώντας και εξελίσσοντας τα ήδη υπάρχοντα μουσικά στοιχεία τους ή επιλέγοντας τα καλύτερα από αυτά, καλείται πλέον να εξέλθει στο προσκήνιο και ανανεωμένη πια να διαμορφώσει τη δική της μουσική ταυτότητα. Το «εκλεκτικό» ή αλλιώς «μεικτό» στυλ (stile misto, mixed style), το οποίο χαρακτηρίζει τη γερμανική μουσική του 18ου αιώνα, έρχεται να διαρρήξει το δίπολο της ιταλικής και γαλλικής κυριαρχίας στη μουσική μπαρόκ και να «παίξει» το ρόλο του καταλύτη καταφέρνοντας όχι μόνο να απορροφήσει, αλλά και να ενώσει με έναν εκπληκτικό τρόπο πολλά απ’ τα συνθετικά τους στοιχεία. Σπουδαίοι Γερμανοί συνθέτες, όπως ο Bach, o Handel, και κυρίως ο Telemann, αλλά και λιγότερο γνωστοί, όπως ο Quantz, υιοθετούν το μεικτό αυτό ύφος και γράφουν μουσική συνδυάζοντας στοιχεία από γαλλικές σουίτες, ιταλικές σονάτες και κονσέρτα, δίνοντας νέα πνοή στη όψιμη μπαρόκ μουσική. Μία νέα εποχή ξεκινά, όπου παλιές και νέες κουλτούρες συνυπάρχουν, ενώ το πληθωρικό ιταλικό ύφος αναμιγνύεται με το διάφανο γαλλικό, δημιουργώντας ένα πιο οικουμενικό και περισσότερο αποδεκτό στυλ, το stile misto. "Μέσα από το γερμανικό μπαρόκ των αρχών του 18ου αιώνα και κυρίως τον Γερμανό συνθέτη Georg Philipp Τelemann, με τον οποίο το «μεικτό ύφος» ή αλλιώς το λεγόμενο stile misto απογειώθηκε, η γαλλική, η ιταλική και η γερμανική μουσική κουλτούρα μπερδεύονται περίτεχνα δημιουργώντας ό,τι πιο εκλεκτικό έχει να προσφέρει η μουσική της εποχής αυτής. Τα μουσικά έργα του ρεσιτάλ, εύστοχα διαλεγμένα, διαθέτουν ποικιλία και αναδεικνύουν τις έντονες αντιθέσεις των στυλ, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο αντιπροσωπευτικοί συνθέτες του μεικτού ύφους καταφέρνουν να τα συνδυάσουν. Με διάχυτη την galant αισθητική στην Τρίο Σονάτα του Γερμανού συνθέτη Quantz, οι ιταλικού στυλ μελωδικές γραμμές του Φλάουτου με Ράμφος και του Φλάουτου μπλέκονται σε όλα τα μέρη του έργου με ιδιαίτερα ευφάνταστο τρόπο δημιουργώντας ένα συνεχές παιχνίδι «ερώτησης-απάντησης», κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του ακροατή. Περνώντας στα έργα του Telemann, το γαλλικό και το ιταλικό ύφος αναδεικνύονται αντίστοιχα μέσα από δύο αντιπροσωπευτικά έργα για το Φλάουτο. Στη Φαντασία πρωταγωνιστεί το γαλλικό ύφος με την χαρακτηριστική μεγαλοπρεπή γαλλική ουβερτούρα στην εισαγωγή και τον ρουστίκ γαλλικό χορό στο τέλος, ενώ αντίθετα στη Μεθοδική Σονάτα υπερισχύει το λυρικό ιταλικό ύφος galant αισθητικής, το οποίο και κορυφώνεται μέσα από τα περίτεχνα στολίδια και τον αυτοσχεδιασμό που προσφέρουν τα αργά μέρη. Συνεχίζοντας με την Καντάτα του σπουδαίου Γερμανού συνθέτη Ηandel, το ιταλικό στυλ της aria da capo υπογραμμίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια του έργου μέσα από συνεχείς ανάλαφρες και εκλεπτυσμένες μουσικές γραμμές. Tέλος στην Καντάτα του Scarlatti, το μοναδικό έργο Ιταλού συνθέτη στο πρόγραμμα, το έντονο δραματικό στοιχείο στο μέρος της φωνής σε συνδυασμό με τον χειμαρρώδη και δεξιοτεχνικό χαρακτήρα της μελωδικής γραμμής του Φλάουτου, προσφέρουν ένα μουσικό αποτέλεσμα αυθεντικού ιταλικού στυλ."(απόσπασμα από το πρόγραμμα του ρεσιτάλ)