Η προστασία της διαφορετικότητας των παιδιών σε διεθνές, Ευρωπαϊκό και Ελληνικό δίκαιο. Η στάση και ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

Abstract

Το ελληνικό σχολείο του 21ου αιώνα αποτελεί μικρογραφία της ελληνικής κοινωνίας η οποία, αν και δεν αυτοχαρακτηρίζεται, είναι πολυπολιτισμική. Παιδιά διαφορετικής φυλής, εθνικοπολιτισμικής προέλευσης, θρησκευτικών πιστεύω, γλώσσας και φύλου συνθέτουν μια ετερογενή σχολική τάξη, η διαφορετικότητα της οποίας πυροδοτεί φαινόμενα ρατσισμού, ξενοφοβίας και σχολικού εκφοβισμού, λόγω στερεοτυπικών αντιλήψεων και προκαταλήψεων οι οποίες συχνά νομιμοποιούν πρακτικές διάκρισης. Το θεσμικό πλαίσιο καταπολέμησης των διακρίσεων τόσο σε διεθνές επίπεδο, στα πλαίσια δράσης του Συμβουλίου της Ευρώπης και του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, κυρίως μέσω της οδηγίας 2000/43/ΕΚ περί εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης ασχέτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, καθώς και σε εθνικό επίπεδο, μέσα από τις διατάξεις του νόμου 3304/2005 και του 4443/16, δεν επαρκεί πάντα για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις και τα προβλήματα της καθημερινής εκπαιδευτικής πρακτικής. Ταυτόχρονα, ενώ υπάρχει κατά πλειοψηφία αρνητική κριτική για τις διακρίσεις, το ρατσισμό και την ξενοφοβία, όλες αυτές οι «πρακτικές του παρελθόντος» δεν έχουν εμπεδωθεί κοινωνικά, παρά την ύπαρξη συνταγματικών διατάξεων, νομοθεσιών και διοικητικών ρυθμίσεων, όπως αναδεικνύεται και από εκθέσεις διεθνών οργάνων και ερευνών. Συνεπώς, η καθημερινή σχολική πρακτική χαρακτηρίζεται από συμπεριφορές διάκρισης με εμπλεκόμενους μεμονωμένους εκπαιδευτικούς ή μαθητές ή ακόμα και συλλόγους εκπαιδευτικών και τοπικές κοινωνίες. Η ένταξη, όμως, παλιννοστούντων, αλλοδαπών, αθίγγανων, θρησκευτικών μειονοτήτων και γενικότερα «διαφορετικών» δεν εξαρτάται μόνο από θεσμικά και αντισταθμιστικά μέτρα, αλλά από την προώθηση των βασικών αρχών της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, η οποία στοχεύει στην καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, της αλληλεγγύης, του διαπολιτισμικού σεβασμού και στην εξάλειψη του εθνικιστικού τρόπου σκέψης. Η Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, επομένως, δεν εξαντλείται στην έννοια της ισότητας των εκπαιδευτικών ευκαιριών και τη λογική της αντισταθμιστικής εκπαίδευσης, αλλά αναγνωρίζει την αξία των πολιτισμικών διαφορών και, μέσω ριζικών αλλαγών στην εκπαίδευση, στοχεύει να ανατρέψει την αφομοιωτική ή ενσωματική πολιτική του σχολείου, να προστατεύσει χωρίς να ισοπεδώσει τις ταυτότητες, με στόχο την ειρηνική, δημιουργική συμβίωση και αυτοπραγμάτωση. Όλα αυτά καθιστούν καθοριστικό, πολύπλευρο και δύσκολο το ρόλο του εκπαιδευτικού, ο οποίος καλείται πολλές φορές να υπερβεί τα νομοθετικά κενά, τις ατέλειες των αναλυτικών προγραμμάτων και τις πρακτικές προκλήσεις, και να προετοιμάσει τα παιδιά για να ζήσουν σε μια περίπλοκη, μεταβαλλόμενη και ετερογενή κοινωνία χωρίς να πρέπει αυτά απλά να «συμμορφωθούν» ή να αφομοιωθούν, διδάσκοντάς τα πώς να ενδυναμώσουν την αυτο-εικόνα τους, να σεβαστούν τις ομοιότητες και τις διαφορές, να αναγνωρίζουν και να αντιστέκονται στα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις.