Οργανωσιακή ηθική στην ανώτατη εκπαίδευση: ο ρόλος και η συμβολή της ηγεσίας

Abstract

Η ηθική αποτελεί πρωταρχικό στοιχείο της ύπαρξης του ανθρώπου ως κοινωνικού όντος και καθοριστικό οργανικό στοιχείο της κάθε μορφής οργάνωσης, που διαμορφώνει ο άνθρωπος. Ο θεσμός των Πανεπιστημίων, μέσα από μία μακρά πορεία διαμόρφωσης παραμένει ένας από τους πιο σημαντικούς θεσμούς της σύγχρονης κοινωνίας. Η οντότητα «Πανεπιστήμιο» διαμορφώθηκε στο πέρασμα των αιώνων, από μια πρώτη του μορφή, κατά την περίοδο του μεσαίωνα και συνεχίζει να διαμορφώνεται ακολουθώντας την αλλαγή των κοινωνικοοικονομικών, πολιτικών και πολιτιστικών δεδομένων κάθε εποχής. Η Ανώτατη Εκπαίδευση όμως αποτελεί και η ίδια έναν από τους πιο κρίσιμους συντελεστές διαμόρφωσης της κοινωνίας. Η ηθική που διαμορφώνεται στα Πανεπιστήμια είναι καθοριστικής σημασίας, καθώς αποτελεί το πλαίσιο ηθικής που «διαπαιδαγωγεί» τους νέους ανθρώπους, πολίτες και επαγγελματίες και την νέα γενιά ηγετών της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. Το κάθε Πανεπιστήμιο, μέσω της θεώρησής του ως ξεχωριστής οργάνωσης, δημιουργεί ένα πλαίσιο ηθικής, το οποίο μπορεί να διερευνηθεί μέσω της έννοιας της οργανωσιακής ηθικής. Η ηγεσία στην ανώτατη εκπαίδευση διαδραματίζει τον πιο σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της οργανωσιακής ηθικής. Με την παρούσα εργασία επιχειρείται η διερεύνηση της οργανωσιακής ηθικής στα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Πιο συγκεκριμένα, στόχος είναι να διερευνηθεί το περιεχόμενο που δίνεται στην έννοια της οργανωσιακής ηθικής, το εάν ένα ίδρυμα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης δύναται να οριστεί ως οργάνωση και να ενσωματώνει μία δική του ηθική, να προσδιοριστεί ο τρόπος με τον οποίο εκφράζεται η ηθική στα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και να προσδιοριστούν οι συντελεστές οριοθέτησης της ηθικής των οργανισμών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Επίσης να διερευνηθεί η καθημερινή ηθική πραγματικότητα στην ανώτατη εκπαίδευση και να ελεγχθεί η σχέση της ηθικής των οργανισμών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης με την οργανωσιακή κουλτούρα τους, καθώς και ο ρόλος της ηγεσίας στην διαμόρφωσή της. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα της εργασίας, η ηθική στα Ιδρύματα Ανώτατης εκπαίδευσης, μπορεί να μελετηθεί μέσω της έννοιας της οργανωσιακής ηθικής, καθώς τα Πανεπιστήμια και τα υπόλοιπα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης μπορούν σε ένα επίπεδο μικρο-ανάλυσης να μελετηθούν ως οργανώσεις/οργανισμοί. Η οργανωσιακή ηθική συνίσταται, τόσο από το πλαίσιο ηθικών κανόνων και κριτηρίων, όσο και από την γενικότερη ηθική φιλοσοφία του οργανισμού. Οι δύο αυτές συνιστώσες δημιουργούν μία ορατή και μία αόρατη διάσταση. Η ορατή διάσταση αφορά τους συντελεστές, που δημιουργούν ένα πλαίσιο οργανωσιακής υποδομής περί ηθικής, δηλαδή ένα πλαίσιο κανόνων, κριτηρίων και συνθηκών, το οποίο συντίθεται από το πλαίσιο κανονιστικής συμμόρφωσης, τον κώδικα δεοντολογίας και το πλαίσιο της κοινωνικής ευθύνης. Η αόρατη διάσταση, η οποία είναι καθοριστική για το ήθος του Πανεπιστήμιου, αφορά την ηθική φιλοσοφία και το ηθικό αξιακό πλαίσιο του κάθε Ιδρύματος Ανώτατης Εκπαίδευσης, εκφράζεται μέσα από τις θέσεις, αποφάσεις και πεποιθήσεις της ηγεσίας, αλλά και όλων των δρώντων σε αυτό και ενσωματώνεται στην καθημερινή πρακτική, ενώ αποτελεί μέρος της οργανωσιακής κουλτούρας του οργανισμού. Η ορατή διάσταση της οργανωσιακής ηθικής δεν επαρκεί για την οριοθέτηση των συμπεριφορών, καθώς ένα πλήθος προβλημάτων ηθικής ανακύπτουν κατά την καθημερινή λειτουργία των ιδρυμάτων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, παρά την ύπαρξη κωδίκων δεοντολογίας και πλαισίου συμμόρφωσης και εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Ο ρόλος της ηγεσίας είναι καθοριστικός, τόσο στην διαμόρφωση της οργανωσιακής ηθικής, όσο και της οργανωσιακής κουλτούρας. Η ηγεσία στα ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης έχει τον μεγαλύτερο ρόλο και την μεγαλύτερη ευθύνη απέναντι στην κοινωνία, καθώς η ηθική μέσα στην οποία θα «ανατραφούν» οι νέοι και εν τέλει οι νέοι ηγέτες, θα δημιουργήσει την ηθική των μελλοντικών κοινωνιών. Η καθημερινή δέσμευση της ηγεσίας και όλου του Πανεπιστημίου στον ανοιχτό διάλογο σχετικά με τις διαστάσεις της ηθικής στο πλαίσιο της καθημερινής τους λειτουργίας και στη διερώτηση γύρω από την ηθική της κάθε πράξης, της κάθε απόφασης και της κάθε λειτουργίας είναι ο δρόμος της διαμόρφωσης αυτού του νέου οργανωσιακού ήθους της συνεχούς διερώτησης περί του ιδίου.