Ελληνικές κοινότητες στη Σερβία. Ιστορική παρουσία, μνημειακό απόθεμα στην περιφέρεια Βελιγραδίου (18ος – 20ός αιώνας)

Abstract

Η βαλκανική χερσόνησος υπήρξε ανέκαθεν για τους Έλληνες ένας τόπος ξεχωριστός, ο οποίος θα μπορούσε να αποτελέσει γι’ αυτούς ένα σημείο μόνιμης κατοίκησης, όπου θα ανέπτυσσαν τις δραστηριότητές τους. Μία από τις βαλκανικές περιοχές, στην οποία οι ελληνικοί πληθυσμοί έδειξαν ιδιαίτερη προτίμηση ήταν η περιφέρεια του Βελιγραδίου. Η περιοχή αυτή βρίσκεται στην καρδιά ενός συγκοινωνιακού κόμβου, στον οποίο δημιουργήθηκαν οι συνθήκες όπου κάθε εμπορική και οικονομική δραστηριότητα θα μπορούσε να αναπτυχθεί με επιτυχία. Αποτελεί το διοικητικό, οικονομικό και πολιτιστικό της κέντρο της Σερβίας και λόγω της γεωστρατηγικής της θέσης, αποτελούσε ένα προνομιακό και συνάμα φιλόξενο τόπο, όπου εγκαταστάθηκαν οι Έλληνες και δραστηριοποιήθηκαν οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά. Στην παρούσα διατριβή εξετάζεται η μετανάστευση κατά την περίοδο του 18ου - 20ού αιώνα, πληθυσμών από περιοχές του ελλαδικού χώρου οι οποίες βρίσκονταν υπό οθωμανική κυριαρχία, όπου εκτός της καταπίεσης του οθωμανικού ζυγού είχαν να αντιμετωπίσουν και την οικονομική δυσπραγία, προς περιοχές όπου οι πολιτικές και οικονομικές συνθήκες ήταν καλύτερες. Ειδικότερα μελετάται η ιστορική διαδρομή, όπως επίσης η κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική οργάνωση των κοινοτήτων, οι οποίες συστάθηκαν από ελληνικές πληθυσμιακές ομάδες στο Βελιγράδι και το Σεμλίνο. Επίσης, η έρευνα επικεντρώνεται στον εντοπισμό, την μελέτη και την ανάδειξη του οικιστικού – μνημειακού αποθέματος. Δηλαδή, τα κτήρια όπου κατοικούσαν, όπου ανέπτυξαν τις οικονομικές και εμπορικές δραστηριότητες και γενικά κάθε μορφή κτηρίου που σχετίζεται με την ελληνική παρουσία. Ουσιαστικά η διδακτορική διατριβή στρέφεται προς δύο κατευθύνσεις: Στο πρώτο μέρος της έρευνας εξετάζεται το ιστορικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο εξελίσσεται η ελληνική παρουσία. Το δεύτερο μέρος της έρευνας αποτελεί φυσική συνέχεια του πρώτου, καθώς εστιάζεται στα απτά αποτελέσματα που απέφερε η ιστορική παρουσία των ελληνικών κοινοτήτων, δηλαδή, στον εντοπισμό, την καταγραφή, την μελέτη, την αξιολόγηση καθώς και την ανάδειξη του οικιστικού – μνημειακού τους αποθέματος, με το οποίο προίκισαν την αρχιτεκτονική κληρονομιά της περιφέρειας Βελιγραδίου. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου είχα την ευκαιρία να επισκεφτώ το Βελιγράδι αρκετές φορές, όπου επισκέφθηκα αρχεία και ιδρύματα του Βελιγραδίου από όπου συνέλεξα με ιδιαίτερη επιμέλεια εκτενέστατο υλικό, το οποίο μεταξύ άλλων περιλαμβάνει πρωτογενείς πηγές, εκτενής βιβλιογραφία, άρθρα, μελέτες, κλπ., το οποίο μελέτησα. Όλα τα παραπάνω, εκτός των άλλων, με βοήθησαν στην επιτόπια έρευνα για τον εντοπισμό του οικιστικού – μνημειακού αποθέματος αλλά και πληροφοριών σχετικά με αυτά, τα οποία έκτισαν ή διέμεναν οι Έλληνες και όπου ανέπτυξαν τις εμπορικές και, εν γένει, τις οικονομικές δραστηριότητές τους. Τα στοιχεία της έρευνας φωτίζουν νέες πτυχές της δραστηριότητας των ελληνικών κοινοτήτων αλλά και του ιστορικού υπόβαθρου πάνω στο οποίο εξελίχθηκαν, χωρίς να διαφύγει της προσοχής μας οι ιδιαίτερες συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί στην περιοχή, αλλά και τοπικά σε κάθε κοινότητα ξεχωριστά την υπό εξέταση χρονική περίοδο.

The Balkan Peninsula has always been a special place for Greeks, which could be for them a place of permanent residence, where they would develop their activities. One of the Balkan regions in which the Greek population showed particular preference was the region of Belgrade. This area is located in the heart of a transport hub, where the conditions were created where any commercial and economic activity could be successfully developed. It is the administrative, economic and cultural center of Serbia and due to its geostrategic position, it was a privileged and at the same time hospitable place, where they settled and became economically, socially and culturally active. This dissertation examines migration during the 18th - 20th century, populations from areas of Greece that were under Ottoman rule, where in addition to the oppression of the Ottoman yoke had to deal with economic hardship, to areas where political and economic conditions were better. In particular, the historical route is studied, as well as the social, cultural and economic organization of the communities, which were set up by Greek population groups in Belgrade and Zemun. Also, the research focuses on locating, studying and highlighting the residential-monumental reserve. That is, the buildings where they lived, where they developed the economic and commercial activities and generally any form of building related to the Greek presence. In essence, the doctoral dissertation is aimed at two directions: The first part of the research examines the historical context in which the Greek presence develops. The second part of the research is a natural continuation of the first, as it focuses on the tangible results brought by the historical presence of Greek communities, that is, in locating, recording, studying, evaluating and highlighting their residential - monumental stock, with which endowed the architectural heritage of the Belgrade region. During this period I had the opportunity to visit Belgrade several times, where I visited archives and institutions in Belgrade where I collected with great care extensive material, which among other things includes primary sources, extensive bibliography, articles, studies, etc. which I studied. All this, among other things, helped in field work to identify the residential - monumental inventory and information about them, which were built or lived by the Greeks and where they developed their commercial and, in general, economic activities. The research data shed light on new aspects of the activity of the Greek communities and the historical background on which they developed, without escaping our attention the special conditions that had developed in the area but also locally, in each community separately, during the period under consideration.