Η διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας της ελίτ των Ορθοδόξων Αλβανών στο τέλος του 19ου αιώνα : η περίπτωση του Ευλόγιου Κουρίλα Λαυριώτη

Abstract

Η παρούσα εργασία αποτελεί μια μελέτη περίπτωσης (case study) και εστιάζει στην ιστορική προσέγγιση του τρόπου με τον οποίο δομείται η εθνική ταυτότητα της ελίτ των Αλβανών Ορθοδόξων στο τέλος του 19ου αιώνα. Για τη σκιαγράφηση του μεγάλου όγκου των ιστορικών γεγονότων της περιόδου και των πολύπλοκων/πολυεπίπεδων σχέσεων που αναπτύσσονται στη μεθόριο και τις εθνικές επικράτειες ένθεν και ένθεν (Ελλάδα-Αλβανία), επιλέξαμε ως αντιπροσωπευτικό παράδειγμα το πρόσωπο του Ευλογίου Κουρίλα Λαυριώτη, Μητροπολίτη Κορυτσάς. Η ιστοριοδιφική του φύση, η πολυπραγμοσύνη του και γενικότερα η κοσμοθεωρία του Ευλογίου Κουρίλα που τον φέρνουν πιο κοντά στην παράδοση και τη σκέψη των διανοουμένων του τέλους του 19ου αιώνα καταστώντας τον χαρακτηριστικό παράδειγμα διανοούμενου fin de siècle και συνεπώς ιδανικό παράδειγμα/όχημα μελέτης για την κατανόηση άλλων περιπτώσεων που η εθνική/διανοητική τους δράση εκτείνεται από το δεύτερο μισό του 19ου αι. μέχρι το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Υπό αυτή την σκοπιά η παρούσα μελέτη καταλαμβάνει μια ιστορική περίοδο περίπου ενός αιώνα. Φυσικά, από την άλλη, η γενικότερη ιστορική προσέγγιση και ειδικά η ανάλυση των παραδειγμάτων (πλην του Ευλογίου Κουρίλα, Ευθυμίου Μήτκο και Θεοφάνη Μαυρομάτη) δεν μπαίνει σε βαθύτερες λεπτομέρειες λόγω των τεχνικών απαιτήσεων της παρούσας έρευνας. Φαίνεται ότι η ταυτότητα των ελίτ Αλβανών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις σχέσεις που δομούνται στην διασπορά μεταξύ ελληνόφωνων και αλβανοφώνων ορθοδόξων χριστιανών προς το τέλος του 19ου αιώνα. Αναλόγως με τον τρόπο που αυτές οι σχέσεις νοηματοδοτούνται από τις δύο πλευρές, αντίστοιχο είναι και το αποτέλεσμα, κάποιες φορές φιλικό προς τον ελληνισμό και άλλες αδιάφορο σε επίπεδο έχθρας προκρίνοντας τον αλβανισμό. Οι ραγδαίες εξελίξεις της περιόδου (διάλυση Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Μακεδονικό, Βαλκανικοί Πόλεμοι, Ά Παγκόσμιος Πόλεμος) επισφραγίζουν με τη σειρά την τύχη των ορθοδόξων Αλβανών που στο εξής αρχίζουν να απομακρύνονται όλο και περισσότερο από την άλλοτε πολιτισμική ομπρέλα της Ελλάδας η οποία, πλέον, έχει αλλάξει ριζικά σε σχέση με τα μέσα του 19ου αιώνα. Όλες αυτές οι εξελίξεις, αναλόγως με την μεθοριακή ή εθνική επικράτεια στην οποία το άτομο βρίσκεται, μεταφράζονται ευνοϊκά αντίστοιχα προς το ένα ή το άλλο εθνικό αφήγημα· κάποιες φορές πρόσδεση στον ελληνισμό (Κουρίλας) και άλλες πρόσδεση στον αλβανισμό (Fan Noli). Επίσης, διαφαίνεται ότι ο Ευλόγιος Κουρίλας αποτελεί μια προσωπικότητα που ενσωματώνει μια υπερεθνοτική ταυτότητα -ή πάνω από μία εθνοτική ταυτότητα. Η ταυτότητα αυτή, αναπόφευκτα, κρίνεται από τη στάση του έναντι της γρήγορα αναδυόμενης αλβανικής εθνικής ιδέας και της προϋπάρχουσας (και πολιτισμικά κυρίαρχης μέχρι τότε) ελληνικής εθνικής ιδέας.