Η εικόνα της Θεσσαλονίκης μέσα από τα μνημεία, την περίοδο της Οθωμανικής κατάκτησης, 1430-1912

Abstract

Η Θεσσαλονίκη ως πόλη ανέκαθεν είχε τρία χαρακτηριστικά: διατηρούσε βαθιές θρησκευτικές παραδόσεις, δεν έπαψε ποτέ να έχει έναν αστικό και μητροπολιτικό χαρακτήρα, ενώ σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, διέπονταν από ένα πολυπολιτισμικό χαρακτήρα. Συνδέθηκε από την οίκησή της με τον συγκρητισμό των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων, την ρωμαιοκρατία, κοινότητες όπως η ιουδαϊκή, αργότερα τον βυζαντινό χαρακτήρα και φυσικά τους Λατίνους. Όλα αυτά, ήδη, πριν την τουρκοκρατία, η οποία επήλθε στα 1430, 23 χρόνια πριν την Κωνσταντινούπολη. Στην παρούσα εργασία, μελετάται η μεταβολή της εικόνας της πόλης ανά τους αιώνες την περίοδο της οθωμανικής κατάκτησης μέσα από τα ίχνη που άφησαν οι τρεις μεγάλες κοινότητες από τις οποίες απαρτίζονταν η πόλη την περίοδο εκείνη δηλαδή των ιδρυτών Ελλήνων, των εγκατεστημένων ήδη από τα αρχαία χρόνια, των Εβραίων καθώς και των κατακτητών Οθωμανών. Το πρώτο κεφάλαιο της εργασίας αναφέρεται στην ιστορία της πόλης της Θεσσαλονίκης από την ίδρυσή της το 315π.Χ μέχρι και την απελευθέρωσή της το 1912. Πιο συγκεκριμένα γίνεται αναφορά στις πολιτικές και οικονομικές συνθήκες που επικρατούσαν την περίοδο εκείνη καθώς και στα γεγονότα εκείνα που αποτέλεσαν σταθμούς στην ιστορία της πόλης όπως η ίδρυσή της από τον Κάσσανδρο το 315π. Χ., η κατάκτησή της από τους Οθωμανούς το 1430, οι μετακινήσεις των πληθυσμών, οι περίοδοι ακμής και παρακμής της πόλης, ο Μακεδονικός αγώνας και τέλος οι Βαλκανικοί πόλεμοι και η απελευθέρωση της πόλης το 1912.Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην οικιστική τοπογραφία της πόλης των τριών βασικών κοινοτήτων της Θεσσαλονίκης. Οι κοινότητες αυτές εξετάζονται κατά σειρά, με πρώτη την εβραϊκή, δεύτερη την ελληνική και τρίτη την μουσουλμανική. Το τρίτο κεφάλαιο πραγματεύεται τα οθωμανικά και εβραϊκά κτίσματα της Θεσσαλονίκης, τα οποία οικοδομήθηκαν από την άλωσή της το 1430 έως την απελευθέρωσή της το 1912. Η εξέταση των μνημείων που ακολουθεί περιλαμβάνει κτίσματα τόσο στο ιστορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης όσο και στη συνοικία Hamidye και η ομαδοποίησή τους έγινε ανάλογα με την λειτουργία τους. Εξετάζεται η θέση του κάθε μνημείου στον ευρύτερο πολεοδομικό ιστό της πόλης και αναφέρονται θέματα ονομασίας, χρονολόγησης, ρυθμού και εξέλιξης. Στη συνέχεια περιγράφεται ο αρχιτεκτονικός τύπος του καθώς και τα εξωτερικά μορφολογικά χαρακτηριστικά. Η μελέτη ολοκληρώνεται με τον επίλογο στον οποίο συνοψίζονται οι κοινές παράμετροι ανάμεσα στα μουσουλμανικά και τα εβραϊκά κτίσματα. Το χρονικό όριο της εργασίας αυτής, εκτείνεται από το 1430, έως και το 1912, όταν ο ελληνικός στρατός απελευθέρωσε την πόλη.