Ανάμεσα στις τάξεις: εννοιολογήσεις και πρακτικές του μικροαστισμού στη μεταπολεμική Θεσσαλονίκη

Abstract

Μετά το τέλος της κατοχής και του εμφυλίου πολέμου που την ακολούθησε αναδείχθηκε ως κυρίαρχη επιθυμία και ανάγκη από διαφορετικές πλευρές του κοινωνικού σώματος των νικητών του πολέμου η θεμελίωση και η περιφρούρηση του δυτικού αστικού φιλελεύθερου προσανατολισμού της χώρας και των κατοίκων της. Η επιτυχής έκβαση αυτής της στοχοθεσίας προέκυψε από τη ταξική αναδιαμόρφωση της ελληνικής κοινωνίας. Συγκεκριμένα ενδυναμώθηκαν τα μικρομεσαία και μεσαία αστικά στρώματα, τα οποία θα συγκροτούσαν κοινωνικά, πολιτισμικά και ιδεολογικά το σώμα του πολεμικού έθνους- κράτους. Η παρούσα διατριβή έρχεται να συνομιλήσει με τις μελέτες μαρξιστικής έμπνευσης και κριτικής, οι οποίες κυριάρχησαν στη μεταπολίτευση και επιχειρούσαν να περιγράψουν το φαινόμενο του « μικροαστισμού». Από τη σκοπιά της Ανθρωπολογίας και με τα εργαλεία της Εθνογραφίας η διατριβή πρόκειται να καλύψει κενά και σημασίες της βιωμένης εμπειρίας που έφεραν οι αλλαγές των εκσυγχρονιστικών προγραμμάτων στη χώρα μας. Η συγκεκριμένη έρευνα προσεγγίζει το θέμα αυτό κυρίως ημικά αναδεικνύοντας συμπεριφορές και βιωμένες εμπειρίες των πληροφορητών από το πεδίο, αλλά και μικροϊστορίες που προέκυψαν από τη μελέτη αρχείων στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Η παρούσα μελέτη εστιάζει συγκεκριμένα στις επιπτώσεις και τις σημασίες του κοινωνικού και πολιτικού μετασχηματισμού μετά τον εμφύλιο πόλεμο, με την επικράτηση των συντηρητικών στην πολιτική σκηνή αλλά και την προώθηση τεχνολογιών πολιτικής επιτήρησης και συμμόρφωσης στην καθημερινότητα της πόλης. Η διατριβή καταλήγει στο βασικό συμπέρασμα πως η συγκρότηση μιας ελληνικής μεσαίας τάξης και η διερεύνηση της μεταπολεμικά δεν ήταν αποτέλεσμα μόνο πολιτικών από τα πάνω και ούτε συνδέεται αποκλειστικά με εμπειρίες αποτυχίας, φόβου για «προλεταριοποίηση», κοινωνικού αποκλεισμού, διαφθοράς, «καταναλωτικής σπατάλης» και «κακού γούστου». Τα δρώντα υποκείμενα που αυτοπροσδιορίζονται ως «νοικοκυραίοι» είναι διαφορετικά μεταξύ τους με διαφορετικές βιογραφίες και συμπεριφορές. Πρόκειται κυρίως για άνδρες και γυναίκες που ζουν σε ένα περιβάλλον ανοιχτό σε επιρροές, όχι μόνο από την ελληνική κοινωνία, αλλά και από το ευρύτερο πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο κινούνται και από το οποίο επηρεάζονται. Η ανοδική κοινωνική κινητικότητα ή καλύτερα η ανάγκη για πρόοδο εκφράστηκε μεταπολεμικά όχι μόνο στην ελληνική κοινωνία αλλά σε όλες τις κοινωνίες που βγήκαν πληγωμένες μετά το τέλος του μεγάλου πολέμου. Στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης που απειλεί την Ελλάδα από το 2008 οι πληροφορητές ως μέλη της μεσαίας τάξης , την οποία η συγκεκριμένη κρίση φαίνεται να απειλεί, χρησιμοποιούν τις θετικές εμπειρίες του παρελθόντος, αλλά και τα δύσκολα χρόνια του παγκόσμιου και εμφύλιου πολέμου, πρoκειμένου να αντισταθούν σε αυτήν, ενώ αναπτύσσουν παράλληλα διαγενεακά καινούργιους τρόπους και στρατηγικές προκειμένου να αναπαραχθούν κοινωνικά.

In my PhD research, I am studying the construction and re-construction of the collective social memory and the transformation that have occurred in social life and the mentality in a particular group of people that they were forced to move to Greece in 1923 due to implementation of the Lausanne Treaty and the compulsory population exchange between Greece and Turkey. The group of people that I examine in this project had settled from the very beginning in a particular area on the outskirts of the city, which was not, at least at that time inhabited an or well organized. Especially during the Second World War and the following civil war the life in this district, known as “Kato Toumpa” was considered to be an undeveloped and negative connotated area on the outskirts of the city. This characterization was assigned due to the social status of its inhabitants and as well as their marginalized past. In Greek reality after 1950, a classless society is sought through the transformation of a large part of the society into a lower middle class one, with the objective being the next stage of a wider middle class, so that large social class comes closer to the upper urban class via their social transformation into lower middle class. But this sudden change is requested to integrate and adopt principal models and standards of modern Greek bourgeois morality. Within the framework of this new era in Greek economy, the Greek State gave the opportunity to dwellers to give their plots to building Trades and then take back in “a fair” exchange 50% of their initial asset new apartments, through a specific political initiative known as “antiparoxi” (quid pro quo), so as an already constructed urban space to be rebuilt. This procedure proved to be extremely significant for our area of interest because it altered the way that people have seen themselves until then and the way that “others” saw Kato Toumpa and its inhabitants in the framework of their “strange” past. Toumpa stopped being considered as an area where the offspring of Asian Minor refugees live; it became a more respectable part of the city, an irreplaceable part of Thessaloniki and its history.