Νεότερες εξελίξεις στην αναγκαστική απαλλοτρίωση σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο

Abstract

Σε μία εποχή κατά την οποία η οικονομική κρίση και οι σύγχρονες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν επιδράσει με πολλούς τρόπους στη δικαιϊκή πραγματικότητα, κάτι που μαρτυρούν άλλωστε και οι αλλεπάλληλες νομοθετικές τροποποιήσεις, ο θεσμός της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης δε θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος. Η παρούσα εργασία πραγματεύεται τις νεότερες εξελίξεις στον τομέα της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η αναγκαστική απαλλοτρίωση αποτελεί μία από τις δραστικότερες επεμβάσεις της κρατικής εξουσίας στη σφαίρα της ατομικής ιδιοκτησίας. Ως γνωστόν, το Κράτος είναι επιφορτισμένο, μεταξύ άλλων, με την πραγματοποίηση έργων που προάγουν την κοινωνική ευημερία. Ωστόσο, στην περίπτωση της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, η προαγωγή του κοινωνικού συμφέροντος πραγματοποιείται σε βάρος της ατομικής ιδιοκτησίας ορισμένων προσώπων, όχι απλά με την επιβολή περιορισμών σε αυτήν, αλλά με την προσβολή του ίδιου του πυρήνα της, ως δικαιώματος. Ακόμη και ο ίδιος ο όρος αρκεί για να οδηγηθούμε σε συμπεράσματα: «αναγκαστική». Εν προκειμένω, η κρατική εξουσία προσβάλλει ιδιοκτησιακά δικαιώματα, προκειμένου να πραγματώσει τους στόχους της, χωρίς να απαιτείται η συναίνεση του ατόμων. Εν όψει όμως του ότι, στα σύγχρονα δικαιϊκά συστήματα, όλες οι κυριαρχικές ενέργειες του Κράτους, ακόμη κι αυτές που ασκούνται από θέση ισχύος, θα πρέπει να οριοθετούνται, να ασκούνται υπό ορισμένες προϋποθέσεις και να υπακούν σε κανόνες, όπως επιτάσσει η αρχή του κράτους δικαίου, η νομική περιχαράκωση όλων των παραμέτρων της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης καθίσταται επιτακτική ανάγκη. Στο πρώτο κεφάλαιο οριοθετούνται νοηματικά οι έννοιες της ιδιοκτησίας και της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης. Ειδικά σε ό,τι αφορά την ιδιοκτησία, που αποτελεί τη βάση του μετασχηματισμού των προηγούμενων τύπων κοινωνιών στη σύγχρονη δυτικού τύπου κοινωνία, αναλύονται η προστασία της, οι περιορισμοί στους οποίους υποβάλλεται και οι προσβολές τις οποίες υφίσταται, μία εκ των οποίων είναι και ο θεσμός της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης. Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι συνταγματικές και νομοθετικές αλλαγές τις οποίες έχει υποστεί ο θεσμός της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης. Επειδή οι νομοθετικές αλλαγές είναι πολυάριθμες και εμβαλωματικές, αναφέρονται ενδεικτικά κάποιες από τις σημαντικότερες, αποβλέποντας όχι στην απλή παράθεση των τροποποιήσεων, αλλά στον εντοπισμό των στόχων του νομοθέτη, όπως αυτοί αποτυπώνονται στις αιτιολογικές εκθέσεις των οικείων νομοθετημάτων. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται κάποια σύγχρονα ζητήματα που αφορούν την αναγκαστική απαλλοτρίωση. Η οικονομική κρίση και τρέχουσες εξελίξεις δημιουργούν ένα πεδίο συνεχών προκλήσεων προσαρμογής του θεσμού στη σύγχρονη δικαιϊκή και κοινωνική πραγματικότητα. Στο τέταρτο κεφάλαιο αναλύονται οι ευρωπαϊκές πηγές επίδρασης στον θεσμό της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης. Σε μία ολοένα και περισσότερο παγκοσμιοποιημένη οικονομία, δεν μπορεί παρά τα δικαιϊκά συστήματα να τελούν σε σχέση διαρκούς αλληλεπίδρασης. Τέλος, στο πέμπτο κεφάλαιο επιλέγεται να παρουσιαστούν ειδικότερα ζητήματα που αποδεικνύουν το ρόλο της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης στις εξελίξεις που διαφαίνονται στο διεθνές κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον, όπως οι διεθνείς επενδύσεις και η εννοιολογική οριοθέτηση της έμμεσης απαλλοτρίωσης στις διεθνείς συμφωνίες.