Σύγχρονα μέσα και εργαλεία αντιμετώπισης της φοροδιαφυγής κατά την τελευταία επταετία

Abstract

Η εποχή που οι παραδοσιακές μέθοδοι καταπολέμησης της φοροδιαφυγής είχαν έναν χαρακτήρα εθνικό και εσωστρεφή έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Η αύξηση των διασυνοριακών συναλλαγών, η κινητικότητα των φορολογουμένων, η ψηφιοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας, η περαιτέρω αλλοίωση της φορολογικής συνείδησης -την οποία αναμφισβήτητα επηρέασε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική, οικονομική και δημοσιονομική κρίση- οδήγησε στη διάχυση και την ποιοτική διαφοροποίηση του φαινομένου της φοροδιαφυγής. Η ανάγκη των κρατών αφενός να ανταποκριθούν στις νέες σύγχρονες προκλήσεις αφετέρου να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της βαθιάς οικονομικής κρίσης, του φορολογικού ανταγωνισμού αλλά και του κινδύνου για συρρίκνωση της φορολογικής βάσης, ενεργοποίησε τα αντανακλαστικά τους και τα οδήγησε στην υιοθέτηση και ενεργοποίηση εργαλείων, μέσων και προτύπων που συμβαδίζουν με τη διεθνή προοπτική. Οι διεθνείς εξελίξεις, στον τομέα αυτό, επηρέασαν αναμφισβήτητα και τη χώρα μας, η οποία προσανατολίστηκε προς την ίδια κατεύθυνση. Με την παρούσα εργασία γίνεται μία προσπάθεια προσέγγισης του ζητήματος της υιοθέτησης ή ενεργοποίησης σύγχρονων μέσων και εργαλείων για την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής και της φοροαποφυγής (καθώς τα όρια τους πολλές φορές είναι δυσδιάκριτα) κατά τη διάρκεια της επταετίας 2010-2017. Η περίοδος αυτή άλλωστε υπήρξε καθοριστική για την ελληνική πραγματικότητα, με τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες στον τομέα της φορολογικής πολιτικής και διοίκησης, εν μέσω οικονομικής και δημοσιονομικής κρίσης, να διαδέχονται η μία την άλλη. Επιδιώκεται, κυρίως, να καταγραφούν ορισμένα από τα σημαντικότερα εργαλεία κατά της φοροδιαφυγής αφενός σε διεθνές και ευρωπαϊκό επίπεδο αφετέρου σε εθνικό. Τα εργαλεία αυτά εδράζονται κυρίως σε νομοθετικής φύσης παρεμβάσεις, όπως είναι η επέκταση της ανταλλαγής πληροφοριών, η έμφαση στις διεθνείς συμβάσεις αποφυγής διπλής φορολόγησης, οι δράσεις για τη “Διάβρωση της φορολογικής βάσης και τη μεταφορά κερδών- BEPS ”, με κυρίαρχο και συνεκτικό το στοιχείο της φορολογικής διαφάνειας. Εξίσου σημαντικά εργαλεία, ωστόσο, αποτελούν και οι έμμεσες παρεμβάσεις που δρουν ενισχυτικά, όπως είναι τα τυποποιημένα εργαλεία διαγνωστικής αξιολόγησης και αυτοαξιολόγησης των φορολογικών διοικήσεων για την εκπλήρωση των σκοπών της αποτελεσματικότητας, της αποδοτικότητας και της λογοδοσίας (PEFA, TADAT) καθώς και τα προγράμματα ανίχνευσης και μέτρησης του φορολογικού χάσματος. Σε εθνικό επίπεδο, τα εργαλεία σχετίζονται με τις μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις στη φορολογική διοίκηση, με τη θέσπιση νέων οργανωτικών δομών, με την παραγωγή πλήθους νομοθετημάτων για την αναπροσαρμογή του φορολογικού συστήματος αλλά και την εναρμόνιση των κανόνων δικαίου με αυτών του ενωσιακού . Τέλος, παρατίθενται τα συμπεράσματα της βιβλιογραφικής επισκόπησης, αποτιμάται η αξία των σύγχρονων εργαλείων αλλά εκφράζονται ταυτόχρονα και προβληματισμοί αναφορικά με ζητήματα που άπτονται της εμπιστευτικότητας και της προστασίας της ιδιωτικότητας.