Η αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών από τους Έλληνες αγρότες και η διερεύνηση του αντίστοιχου ψηφιακού χάσματος

Abstract

Στην παρούσα διατριβή διερευνάται η αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) από τους Έλληνες αγρότες και η διαμόρφωση του αντίστοιχου ψηφιακού χάσματος. Για τις ανάγκες της έρευνας χρησιμοποιήθηκαν τόσο πρωτογενή όσο και δευτερογενή δεδομένα. Τα δευτερογενή δεδομένα αφορούν σε στατιστικά στοιχεία για τα διαρθρωτικά χαρακτηριστικά του αγροτικού τομέα και χώρου στην Ελλάδα, τα οποία αντλήθηκαν από εθνικές, ευρωπαϊκές και διεθνείς βάσεις δεδομένων, η μελέτη των οποίων κρίθηκε σκόπιμη, καθώς ο αγροτικός τομέας αποτελεί το βασικό υποκείμενο της παρούσας διατριβής. Τα πρωτογενή δεδομένα της έρευνας διακρίνονται σε δυο κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία αφορά σε στοιχεία για την έκταση του δικτύου ευρυζωνικότητας στις Π.Ε. Ηρακλείου και Κιλκίς, τα οποία συγκεντρώθηκαν μέσω προσωπικής επικοινωνίας με τα κατά τόπους συνεργεία διεύρυνσης του δικτύου ευρυζωνικότητας. Η δεύτερη κατηγορία πρωτογενών δεδομένων προέρχονται από την ποσοτική έρευνα, η οποία βασίστηκε στη συμπλήρωση, με προσωπικές συνεντεύξεις, ενός δομημένου ερωτηματολογίου, το οποίο εφαρμόστηκε, καταρχήν, πιλοτικά και στη συνέχεια σε δείγμα 339 κατόχων αγροτικών εκμεταλλεύσεων που δραστηριοποιούνται στις Π.Ε. Ηρακλείου και Κιλκίς. Το μεθοδολογικό πλαίσιο ανάλυσης των δεδομένων της ποσοτικής έρευνας περιλαμβάνει μια περιγραφική ανάλυση συχνοτήτων, μέσα από την οποία σκιαγραφείται η υφιστάμενη κατάσταση στην υιοθέτηση ΤΠΕ, αλλά και οι στάσεις των κατόχων αγροτικών εκμεταλλεύσεων στις νέες τεχνολογίες, στην καινοτομία και στη συνεργασία. Εφαρμόζεται Ανάλυση Παραγόντων στις δύο κύριες πολυθεματικές μεταβλητές της έρευνας και έλεγχος αξιοπιστίας. Ακολουθεί διερεύνηση της σχέσης μεταξύ των κοινωνιολογικών χαρακτηριστικών του δείγματος, της χρήσης του διαδικτύου και του επιπέδου δεξιοτήτων στη χρήση των ΤΠΕ. Στη συνέχεια, ερευνώνται τα χαρακτηριστικά των Παραγόντων με τη μέθοδο της Κατηγορικής Παλινδρόμησης. Τέλος, εφαρμόζεται συσταδοποίηση δείγματος με K-means, ώστε να σχηματιστούν ομάδες στάσεων στις νέες τεχνολογίες και στην καινοτομία. Μεταξύ των αποτελεσμάτων της έρευνας ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εύρημα ότι, οι κάτοχοι αγροτικών εκμεταλλεύσεων που εμφανίζουν υψηλότερο σκορ στον παράγοντα «Υψηλές δεξιότητες ΤΠΕ» είναι εκείνοι με σχετικά υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο, μεγαλύτερη εμπειρία και συχνότητα χρήσης στις ΤΠΕ, αλλά ασκούν ως δευτερεύον επάγγελμα το αγροτικό και δε καινοτομούν, καταδεικνύοντας την ύπαρξη ενδοαγροτικού ψηφιακού χάσματος. Επίσης, οι κατά κύριο επάγγελμα αγρότες, παρά το γεγονός ότι έχουν στατιστικά σημαντικά χαμηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο αλλά και δεξιότητες στη χρήση ΤΠΕ από τους κατά δευτερεύον επάγγελμα αγρότες, πραγματοποιούν στατιστικά σημαντικά συχνότερα διαδικτυακές αναζητήσεις στον παράγοντα «Πληροφόρηση-ενημέρωση του αγρότη», εύρημα που ερμηνεύεται ως αποτέλεσμα των διαφοροποιήσεων στην οργανωσιακή κουλτούρα που φέρει η επιλογή του αγροτικού επαγγέλματος ως κύριο ή δευτερεύον. Ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, το εύρημα της μείωσης του γεωγραφικού ψηφιακού χάσματος ως αποτέλεσμα της εφαρμογής προγραμμάτων κοινωνικής πολιτικής, καθώς η πρόσβαση στο διαδίκτυο από το νοικοκυριό των κατόχων αγροτικών εκμεταλλεύσεων δεν εμφανίζει στατιστικά σημαντική σχέση με την ύπαρξη υποδομών ADSL ευρυζωνικότητας στον οικισμό κατοικίας (εύρημα μη αναμενόμενο βάσει της βιβλιογραφίας) και οφείλεται στην υιοθέτηση εναλλακτικών τύπων πρόσβασης που διατίθενται μέσω των προγραμμάτων «Εθνικό Δίκτυο Σημείων Ασύρματης Πρόσβασης στο Διαδίκτυο Wifi Hotspot» και «Επιταγή Ψηφιακή Αλληλεγγύη». Στη συσταδοποίηση με K-means διακρίνονται πέντε τύποι στάσεων στην υιοθέτηση των ΤΠΕ και στην καινοτομία, κάθε μια εκ των οποίων έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά. Μεταξύ αυτών διακρίνεται ο τύπος των κατόχων αγροτικών εκμεταλλεύσεων που αρνούνται τις ΤΠΕ λόγω στάσης ζωής, ο τύπος των συντηρητικών και αδιάφορων απέναντι στις ΤΠΕ, και ο τύπος των ενεργητικών αγροτών και αποδεκτών των ΤΠΕ. Από την έρευνα προκύπτουν δυο κλίμακες με υψηλό δείκτη αξιοπιστίας. Η πρώτη κλίμακα αφορά στην πολυθεματική μεταβλητή «Δεξιότητες των κατόχων αγροτικών εκμεταλλεύσεων στη χρήση ΤΠΕ» και η δεύτερη στη «Αξιοποίηση του διαδικτύου από τους κατόχους αγροτικών εκμεταλλεύσεων». Οι δύο αυτές κλίμακες, βάσει της αξιοπιστίας τους, είναι εν δυνάμει αξιοποιήσιμες από τις συμβουλευτικές υπηρεσίες της χώρας για την ανίχνευση των εκπαιδευτικών αναγκών των αγροτών, με στόχο τον σχεδιασμό εκπαιδευτικών προγραμμάτων ΤΠΕ στον αγροτικό τομέα.

The present doctoral dissertation explores the use of Information and Communication Technologies (ICT) by Greek farmers and the formation of the respective digital divide. Primary and secondary data are used in order to achieve the goals of the research. The secondary data refer to statistical data of the structural characteristics of the Greek agricultural sector and rural area, which are drawn from National, European and International databases. The study of those characteristics is considered advisable, as the agricultural sector is the main subject of this thesis. The primary research data are divided into two categories. The first category concerns data on the extent of the broadband network in the Regional Units of Heraklion and Kilkis, and are retrieved through personal communication with members of local broadband extension working teams. The second category of primary data is the outcome of an extensive survey on a sample of 339 farm owners situated in the research areas (Heraklion and Kilkis Regional Units) by means of a structured questionnaire. The methodological frame of analysis includes a descriptive analysis of frequencies, through which the existing situation in the adoption of ICT and innovations is studied, but also the attitudes of farmers on new technologies, innovation and cooperation. Factor Analysis is applied on the two main multidisciplinary variables, while we estimate the internal consistency reliability of each variable. Subsequently, the relationship between the sociological characteristics of the sample, the ICT skills and Internet utility is explored. We study the characteristics of the Factors, which stem of the application of Factor Analysis, by using the Categorical Regression method. Finally, K-means sample clustering is applied to form attitudes groups on new technologies and innovation. Based on the research results, we note as particularly interesting the finding that farm owners who sum up the highest score in the factor “High-demand ICT skills” are those who indicate higher educational level, more experienced and frequent use of ICT, but are engaged in farming as non professionals and non innovators. This finding demonstrates the existence of intra-rural digital divide. Furthermore, although main occupation farmers have a statistically significant lower education and ICT skills level than non professional farmers, they perform frequent use of “Agricultural information and updating” at a statistically significant level. This finding is interpreted as a result of the variations due to the choice that farming is the main or secondary profession in the organizational culture. The digital divide reduction finding as a result of social policy implementation is also noted as interesting. Internet access from the household of farm owners does not depend on the availability of ADSL broadband infrastructure in the residential settlement, while, according to the literature, dependence was expected. Non-dependence stems from the adoption of alternative types of Internet access by exploiting resources from national digital convergence programs. K-means clustering indicates five types of attitudes in the adoption of ICT and innovation, each of which has different characteristics. Among those groups, there are farm owners who deny ICT as a result of their lifestyle, others that are conservative and not interested in ICT, while there is one cluster of farmers who are innovators and also active users of ICT. The present research reveals two multidisciplinary variables with high reliability factor (Cronbach’s Alpha). The first one concerns the “Farmers’ skills on ICT use” (α=0.927) and the second one the “Internet use and utility by farmers” (α=0.867). These two multidisciplinary variables are potentially usable by The Greek advisory services, in order to identify farmers’ educational needs and thereby to contribute in the development of local ICT training programs in the agricultural sector.