Η θεμελιώδης αρχή της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης και η εφαρμογή της στη δημόσια διοίκηση

Abstract

Η αρχή της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης προς τη Δημόσια Διοίκηση αποτελεί από τις θεμελιώδεις αρχές του δημοσίου δικαίου και ειδικότερα του διοικητικού δικαίου. Πηγάζει από τις αρχές του κράτους δικαίου και της ασφάλειας δικαίου. Παρόλο που αποφεύγεται η ρητή αναφορά της αρχής της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης στη νομολογία, τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότερες αποφάσεις κάνουν ευθέως μνεία στην αρχή και στη συνταγματική κατοχύρωσή της. Πυρήνας της αρχής αυτής αποτελεί η εύλογη πεποίθηση του διοικούμενου ότι η σταθερότητα ορισμένης νομικής κατάστασης που τον αφορά του επιτρέπει να προσδοκά τη συνέχεια αυτής και να προβαίνει σε μακροπρόθεσμες συνέπειες για τον ίδιο, την οικογένεια και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, με την προϋπόθεση πως δεν υπάρχει κάποιο υπέρτερο δημόσιο συμφέρον που να επιτάσσει τη μεταβολή αυτή. Ως έννοια συσχετίζεται με άλλες αρχές του διοικητικού δικαίου όπως της χρηστής διοίκησης, της καλής πίστης, αναλογικότητας αλλά και την αρχή της νομιμότητας. Η αρχή της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης βρίσκει εφαρμογή τόσο σε επίπεδο εκτελεστικής εξουσίας, κυρίως μέσω της ανάκληση ατομικών διοικητικών πράξεων, όσο και νομοθετικής εξουσίας όπου σχετίζεται κυρίως με την αναδρομικότητα εφαρμογής των νόμων. Εξαιρέσεις όπου η εν λόγω αρχή δε βρίσκει εφαρμογή αφορούν κυρίως περιπτώσεις όπου ο διοικούμενος έχει εκ των προτέρων γνώση των προϋποθέσεων ή όρων που δεν αν δεν πληρούνται, η εμπιστοσύνη δεν είναι άξια προστασίας. Η εφαρμογή της αρχής της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης βρίσκει έδαφος και στις δημόσιες επιχειρήσεις που διέπονται από το ιδιωτικό δίκαιο. Σε κοινοτικό επίπεδο, ο έλεγχος της αρχής της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης διενεργείται από το δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε δύο επίπεδα. Πρώτον, σε επίπεδο θεμελίωσής της και κατά δεύτερον σε επίπεδο στάθμισης της αρχής με το κατά περίπτωση δημόσιο συμφέρον και την αρχή της νομιμότητας προκειμένου να βρεθεί το κατάλληλο σημείο ισορροπίας αναφορικά με την κανονιστική τους εμβέλεια και εφαρμόζεται κυρίως στο οικονομικό διοικητικό δίκαιο και στην εν γένει οικονομική πολιτική. Τέλος, η αρχή της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης μνημονεύεται συχνά στη νομολογία του ΣτΕ, ιδίως σε πιο ιδιαίτερους τομείς όπως την κοινωνική ασφάλιση, περιβάλλον και δημόσιες συμβάσεις, τομείς στους οποίους η ανάγκη προστασίας του καλόπιστου διοικούμενου είναι ακόμα πιο επιτακτική.