Η ελληνική παιδεία (αρχαίος ελληνικός και βυζαντινός πολιτισμός) στην εκπαίδευση : οι περιπτώσεις της Γερμανίας, Βρετανίας, Ιταλίας και Ελλάδας

Abstract

Ήδη από την αρχαία εποχή η εκπαίδευση αποτέλεσε σημαντικό κομμάτι της ελληνικής ιστορίας και θεμέλιος λίθος του ελληνικού πολιτισμού. Ο 5ος και ο 4ος αιώνας π.Χ. ήταν ορόσημα για τον τομέα της εκπαίδευσης, ιδιαίτερα εξαιτίας της ανάπτυξης των γραμμάτων στην αρχαία Αθήνα, αλλά και σε άλλες πόλεις – κράτη. Στην περίπτωση της Αθήνας, η εκπαίδευση ήταν ελεύθερη και τα σχολεία ιδιωτικά, ενώ οι γονείς υποχρεούνταν να φροντίσουν για την εκπαίδευση των παιδιών τους, σύμφωνα με τις παραδόσεις και τα ιδανικά της πόλης – κράτους. Στη διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων, τον 3ο και 2ο αιώνα π.Χ. στο χώρο της εκπαίδευσης δεν σημειώθηκαν μεγάλες αλλαγές, ωστόσο το περιεχόμενό της άρχισε να αποκτά ακόμη μεγαλύτερο εύρος με την εισαγωγή και νέων επιστημών, αλλά και με την αξιοποίηση νέων μεθόδων και μέσων διδασκαλίας. Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, η πνευματική κληρονομιά της αρχαιότητας συνδυάστηκε με το περιεχόμενο της χριστιανικής θρησκείας και μαζί αποτέλεσαν βασικούς άξονες της εκπαίδευσης. Ο ρόλος της Εκκλησίας αναβαθμίστηκε και η οργάνωση της εκπαίδευσης πέρασε στα χέρια της. Τα ιερά κείμενα είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην εκπαίδευση, ενώ τα παιδιά μάθαιναν επίσης ανάγνωση και γραφή, βυζαντινή μουσική και ιστορία. Στις μεγαλύτερες τάξεις επιπρόσθετα διδάσκονταν ιστορία, φυσική, αρχαία ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία, μουσική, γεωμετρία, αστρονομία και σημειογραφία, ενώ οι μαθητές είχαν τη δυνατότητα να συνεχίσουν και στην ανωτάτη εκπαίδευση. Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας η Εκκλησία συνέχισε να έχει σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση, ιδιαίτερα στη στοιχειώδη, η οποία συνδέθηκε πλέον με τη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας και την αφύπνιση της εθνικής συνείδησης. Η ανάγκη για εκπαίδευση των Ελλήνων αναβίωσε με ιδιαίτερη ένταση κατά την περίοδο του νεοελληνικού διαφωτισμού, κατά την οποία αναπτύχθηκε σημαντικός προβληματισμός αναφορικά με το συγκεκριμένο ζήτημα. Η ατομική πρωτοβουλία, καθώς και η συμβολή των κοινοτήτων συνέβαλε στην ίδρυση νέων σχολείων, ενώ η συμβολή των κληρικών και των εμπόρων ήταν εξίσου σημαντική για την περαιτέρω ανάπτυξη της εκπαίδευσης. Οι Έλληνες που είχαν σπουδάσει στο εξωτερικό ή οι ξένοι που αγαπούσαν την Ελλάδα επίσης συνέβαλαν στη συγκεκριμένη διαδικασία, γεγονός που επεσήμαναν εξέχουσες προσωπικότητες της εποχής. Στο ελεύθερο ελληνικό κράτος οι προσπάθειες για διαμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος έγιναν από όλες σχεδόν τις κυβερνήσεις, ενώ ο στόχος τους ήταν να καταλήξουν σε ένα σύστημα που να είναι σύμφωνο με τις ανάγκες της εκάστοτε εποχής και τις συνθήκες που επικρατούσαν στο ελληνικό κράτος. Οι προσπάθειες που έγιναν ήταν ιδιαίτερα φιλόδοξες και εμπεριείχαν την επιθυμία για εκσυγχρονισμό του εκπαιδευτικού συστήματος, έτσι ώστε να είναι σε θέση να παρέχει ικανοποιητική εκπαίδευση στο σύνολο των πολιτών. Ωστόσο, οι πρακτικές που ακολούθησαν οι διάφορες κυβερνήσεις, η νοοτροπία των πολιτών, καθώς και οι συνθήκες που επικρατούσαν στο ελληνικό κράτος σε κάθε εποχή δεν άφησαν σημαντικά περιθώρια για κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών κάθε περιόδου. Ο 20ος αιώνας επίσης χαρακτηρίστηκε από την προσπάθεια για μεταρρύθμιση της εκπαίδευσης και για βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Ιδιαίτερα από το τέλος της δεκαετίας του ‘50 κι έπειτα, δόθηκε μεγάλη έμφαση στην προσπάθεια για εκσυγχρονισμό και γι’ αυτό νομοθετήθηκαν πολλές μεταρρυθμίσεις που είχαν ως στόχο να διαφοροποιήσουν το πεδίο της εκπαίδευσης. Οι πολιτικές ανακατατάξεις του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα αντικατοπτρίστηκαν και στο εκπαιδευτικό σύστημα. Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν μία από τις εξελίξεις που είχαν σημαντικό αντίκτυπο στη δομή του εκπαιδευτικού συστήματος και τις προτεραιότητές του. Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την εκπαίδευση έχει ως στόχο την παροχή κοινών κατευθύνσεων που θα ακολουθούν τα κράτη – μέλη στο σύνολό τους. Ωστόσο, μεταξύ των κρατών αυτών δεν λείπουν οι διαφοροποιήσεις, αφού το κάθε εκπαιδευτικό σύστημα είναι προσαρμοσμένο στις ιδιαίτερες συνθήκες και τις ανάγκες του καθενός από αυτά. Σε αυτό το πλαίσιο, η εκπαιδευτική πολιτική της Ελλάδας πρόκειται να συγκριθεί με τις αντίστοιχες πολιτικές της Γερμανίας, της Βρετανίας και της Ιταλίας, ώστε να διαπιστωθούν οι συγκλίσεις και οι αποκλίσεις μεταξύ τους.