Reactions to the persecution of the Jews of Thessaloniki: 1942-1943

Abstract

The dissertation has as a topic the reactions of the society of Thessaloniki to the persecution of the Jews of the city during the period of the German occupation. Within a few months of 1943, the overwhelming majority of the members of the historic Jewish community of Thessaloniki were transported from their homes, in cattle cars, to be exterminated at the Nazi death camp of Auschwitz. This was not a fringe event in the history of Greece’s second biggest city during World War II. Rather, the Jews constituted a large percentage of Thessaloniki’s population, with a long presence in the city, who contributed to the social, economic, political and cultural life. Moreover, most of them resided in central areas of the city, next to their Christian compatriots. Their suffering was felt by all the citizens in the city and beyond. The purpose of the study is to reconsider aspects of these tragic events on the local level, to shed new light and to enrich existing knowledge with new material. The period under examination starts in July 1942 (first massive anti-Jewish measures in the city) and concludes in August 1943 (departure of the last train to Auschwitz-Birkenau). Apart from the comprehensive reading of all the relevant bibliography, Greek and foreign, the study has examined archival material in Greece and abroad, presenting a lot of information on this topic, some for the first time. Lastly, the research includes bibliography on similar events in other countries of occupied Europe, so as to provide width and perspective in the analysis and to investigate whether the Nazi anti-Jewish policy in Thessaloniki had similarities or differences in relation to the other occupied countries. In the five basic chapters, the reactions of most of the public entities of Thessaloniki with regards to the Holocaust of the city’s Jews are studied in detail, including the Church, the university, the municipality and the professional associations. In addition, the events in the city which were taking place in parallel to the Nazi anti-Jewish measures are analyzed. The focus of this study is the heads of these entities—often people with prestige, social respect and important contacts and access—as well as the utilization of the existing bureaucratic mechanisms of the central government and the other organizations for the implementation of the Nazi anti-Jewish measures.

Η διατριβή έχει ως θέμα τις αντιδράσεις της κοινωνίας της Θεσσαλονίκης στους διωγμούς των Εβραίων της πόλης κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής. Μέσα σε λίγους μήνες του 1943, η συντριπτική πλειοψηφία των μελών της ιστορικής εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης μεταφέρθηκε από τα σπίτια της μέσα σε βαγόνια ζώων για να εξοντωθεί στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου. Το γεγονός αυτό δεν ήταν ένα περιθωριακό συμβάν στην ιστορία της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Τουναντίον, οι Εβραίοι συνιστούσαν ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού της πόλης, με μακρά παρουσία, οι οποίοι συνεισέφεραν ποικίλως στην κοινωνική, οικονομική, πολιτική και πολιτιστική ζωή. Επιπλέον, οι περισσότεροι διαμένανε σε κεντρικές συνοικίες της πόλης, πλάι στους Χριστιανούς συμπολίτες τους. Τα δεινά τους ήταν δε ορατά και γνωστά σε όλους τους κατοίκους της πόλης και ακόμα πιο μακριά. Σκοπός της έρευνας είναι να επανεξετάσει πτυχές των τραγικών αυτών γεγονότων στο τοπικό επίπεδο, να ρίξει νέο φως και να εμπλουτίσει τις υπάρχουσες γνώσεις με νέο υλικό και στοιχεία. Η περίοδος που εξετάζεται ξεκινάει τον Ιούλιο 1942 (πρώτα μαζικά αντιεβραϊκά μέτρα στην πόλη) και καταλήγει τον Αύγουστο 1943 (αναχώρηση τελευταίου τρένου προς το Άουσβιτς-Μπιρκενάου). Εκτός από την ενδελεχή ανάγνωση όλης της σχετικής βιβλιογραφίας, ελληνικής και ξένης, η μελέτη έχει εξετάσει αρχειακό υλικό στην Ελλάδα και το εξωτερικό, παρουσιάζοντας αρκετά στοιχεία πάνω σε αυτό το θέμα, κάποια δε για πρώτη φόρα. Τέλος, η έρευνα συμπεριλαμβάνει βιβλιογραφία που αναφέρεται σε παρόμοια γεγονότα σε άλλες χώρες της κατεχόμενης Ευρώπης, ώστε να μπορέσει να δώσει εύρος και προοπτική στην ανάλυση και να διερευνήσει αν η αντιεβραϊκή πολιτική των Ναζί στη Θεσσαλονίκη εφαρμόστηκε παρόμοια ή διαφοροποιούνταν σε σχέση με άλλες κατεχόμενες χώρες. Σε πέντε βασικά κεφάλαια, μελετώνται με λεπτομέρεια τις αντιδράσεις των περισσότερων φορέων της Θεσσαλονίκης σχετικά με το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της πόλης, συμπεριλαμβάνοντας την Εκκλησία, το πανεπιστήμιο, το Δήμο και τα επαγγελματικά σωματεία. Αναλύονται οι πράξεις αυτών των φορέων που λαμβάνανε χώρα παράλληλα με τα αντιεβραϊκά μέτρα των Ναζί. Το επίκεντρο της έρευνας είναι οι επικεφαλείς αυτών των φορέων—συχνά άτομα με κυρός, κοινωνική επιφάνεια και σημαντικές επαφές και πρόσβαση—καθώς και η χρησιμοποίηση των υπαρχόντων τότε γραφειοκρατικών μηχανισμών της κρατικής διοίκησης και των φορέων της πόλης για την εφαρμογή των αντιεβραϊκών μέτρων των Ναζί.