Διαταραχή φάσματος αυτισμού και θυματοποίηση: απόψεις εκπαιδευτικών για το συσχετισμό με τη θεωρία του νου και τη φιλία

Abstract

Τα τελευταία χρόνια η θυματοποίηση ή αλλιώς το bullying έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις ιδιαίτερα στο σχολικό πλαίσιο. Εμφανίζεται σε πολλές διαφορετικές μορφές (λεκτικό, φυσικό, έμμεσο κτλ) και αποτελεί ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα κυρίως λόγω του αρνητικού του αντίκτυπου στον ψυχολογικό και τον συμπεριφορικό τομέα των παιδιών. Παρόλο που η θυματοποίηση αφορά όλο το σχολικό πληθυσμό διότι είναι πιθανή η εμπλοκή ενός μαθητή με διαφορετικούς ρόλους (θύτης, θύμα, παρατηρητής), η βιβλιογραφία έχει δείξει πως οι μαθητές με αναπηρία αποτελούν ακόμη εντονότερα πληθυσμό κινδύνου για μία τέτοια κατάσταση. Ανάμεσα στους τύπους των αναπηριών και των συνδρόμων η διαταραχή φάσματος αυτισμού (ΔΦΑ) φαίνεται να κατέχει μια από τις υψηλότερες θέσεις επικινδυνότητας για θυματοποίηση. Σε αυτό φαίνεται να συμβάλλουν κάποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα του συνδρόμου που καθιστούν πιο εύκολη τη θυματοποίηση του παιδιού. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε τις ελλιπείς κοινωνικές και επικοινωνιακές τους δεξιότητες και την ιδιόμορφη συμπεριφορά τους (πχ επιθετικότητα, απάθεια, επαναλαμβανόμενα μοτίβα κτλ).

Πιο συγκεκριμένα η εργασία θα ασχοληθεί με το γεγονός πως οι μαθητές με αυτισμό είναι ευάλωτοι στη θυματοποίηση λόγω ελλειμμάτων στη “Θεωρία του νου”. Διότι ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό ον. Τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης έχουν την ικανότητα να κάνουν φιλίες, να εξαπατούν, να αντιλαμβάνονται προθέσεις και αυτά είναι που τους επιτρέπουν να είναι λειτουργικά κοινωνικά όντα. Όλα τα παραπάνω αντικατοπτρίζονται στη φράση «θεωρία του νου».Τα άτομα όμως με αυτισμό αντιμετωπίζουν έλλειμμα στη συγκεκριμένη ικανότητα. Η ευχέρεια λοιπόν να διαβάζουμε κατά κάποιον τρόπο το νου είναι ακριβώς αυτή που τους λείπει κι έτσι συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην κατανόηση του συνδρόμου. Βασικό ρόλο παίζει το συμβολικό παιχνίδι και η προσποίηση στην όλη διαδικασία και υπάρχουν λόγοι τόσο για την αποτυχία όσο και για την επιτυχία των παιδιών με αυτισμό σε δοκιμασίες ψευδών πεποιθήσεων. Η θεωρία του νου είναι μια πολυπαραγοντική θεωρία που εκτείνεται σε πολλούς τομείς και διαστάσεις της ζωής του παιδιού, κάποια τέτοια παραδείγματα είναι η γλώσσα, η φαντασία, η εξαπάτηση, η ενσυναίσθηση, η κατανόηση της λειτουργίας του μυαλού, πως βγάζουν συμπεράσματα, η προσωδία, πως ανταποκρίνονται στην μυθοπλασία και την αναγνώριση τρισδιάστατων χαρακτήρων, ο τομέας της εμπιστοσύνης σε σχέση με την αναγνώριση της πρόθεσης του άλλου κτλ. Όλα αυτά φαίνεται πως είναι άμεσα συσχετιζόμενα με τη θυματοποίηση των παιδιών με αυτισμό καθώς διαδραματίζουν πρωτεύοντα ρόλο στις κοινωνικές συναναστροφές. Ακόμα θα μας απασχολήσουν οι φιλικές σχέσεις των παιδιών με αυτισμό με τους συνομηλίκους τους. Είναι αδιαμφισβήτητη η αξία της φιλίας στα παιδιά τυπικής ανάπτυξης πόσο μάλλον στα παιδιά με αυτισμό που φαίνεται πως αποτελεί μια ασπίδα ενάντια στη θυματοποίησή τους. Συνήθως όμως οι φιλίες τους τείνουν να είναι περιορισμένες και επιφανειακές ιδιαίτερα λόγω των μοναχικών προτιμήσεων των παιδιών αυτών και των ιδιόμορφών τους ενδιαφερόντων. Θα διερευνηθεί λοιπόν η σημασία της κατάστασης των φιλικών τους σχέσεων και σε πιο βαθμό συμβάλλουν στη θυματοποίηση.