Ο Ρόλος και η αποτελεσματικότητα του ΔΝΤ στην αντιμετώπιση κρίσεων

Abstract

Η διεθνής οικονομία τις τελευταίες δεκαετίες διέρχεται από μια φάση διαρκούς ενοποίησης, όπου οι οικονομίες και κοινωνίες ενοποιούνται όλο και περισσότερο διαμορφώνοντας αυτό που ονομάζεται παγκοσμιοποίηση. Ειδικότερα, η παγκοσμιοποίηση είναι ένας όρος που αφορά την «διαδικασία εντεινόμενης αλληλεξάρτησης των εθνικών οικονομιών μέσω της διεθνοποίησης της παραγωγής, των εμπορικών και χρηματοπιστωτικών ροών καθώς και του αυξανόμενου ρόλου των πολυεθνικών επιχειρήσεων». Με αυτό τον τρόπο διαμορφώνεται έτσι ένα διεθνές οικονομικό σύστημα το οποίο χαρακτηρίζεται από την οικονομική αλληλεξάρτηση και την διεθνοποίηση των αγορών και της επιχειρηματικής δραστηριότητας (Κυρκιλής, 2010). Στο πλαίσιο της ανάλυσης και ερμηνείας της παγκοσμιοποίησης έμφαση έχει δοθεί μεταξύ άλλων και στις διεθνείς και περιφερειακές συμφωνίες και τους οργανισμούς που έχουν συμβάλει στην ανάδειξη της παγκοσμιοποίησης, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (εφεξής ΔΝΤ), η Παγκόσμια Τράπεζα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου αλλά και η Βορειοαμερικανική Συμφωνία Ελεύθερων Συναλλαγών (NAFTA) και η ευρωπαϊκή κοινή αγορά. Οι οργανισμοί αυτοί ουσιαστικά συμβολίζουν την εποχή της παγκοσμιοποίησης και της οικονομικής αλληλεξάρτησης των κρατών σε διεθνές επίπεδο (Makhlouf, 2014). Η διεθνής οικονομία όμως σήμερα δεν συνιστά ένα πεδίο που κυριαρχείται από απρόσωπες οικονομικές δυνάμεις. Στην πραγματικότητα η διεθνής οικονομία είναι έκφανση ενός κοινωνικοπολιτικού συστήματος στο οποίο επενεργούν διάφοροι παράγοντες. Έτσι η λειτουργία της παγκόσμιας οικονομίας καθορίζεται τόσο από τις διεθνείς αγορές όσο και από τις εθνικές πολιτικές και την διεθνή συνεργασία των κρατών, τα οποία αλληλεπιδρούν προκειμένου να δημιουργήσουν το πλαίσιο εντός του οποίου θα λειτουργούν οι οικονομικές δυνάμεις και τους κανόνες βάση των οποίων θα ρυθμίζονται. Έτσι, η λειτουργία και η εξέλιξη της παγκόσμιας οικονομίας καθορίζεται τόσο από οικονομικούς όσο και από πολιτικούς παράγοντες. Στο πλαίσιο αυτό ένας διεθνής οργανισμός ο οποίος έχει βρεθεί στο επίκεντρο πολλών αναλύσεων είναι το ΔΝΤ. Το ΔΝΤ ειδικότερα ιδρύθηκε κατά τη διάρκεια των διεθνών διαπραγματεύσεων στο Bretton Woods προς το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου για να επιβλέπει τη λειτουργία του μεταπολεμικού διεθνούς νομισματικού συστήματος και να παρέχει χρηματοδότηση στις χώρες με προβλήματα ισοζυγίου πληρωμών. Για δεκαετίες η επιτυχία του ΔΝΤ στον ρόλο αυτό το επέτρεψε να λειτουργεί σε σχετική αφάνεια. Κατά την διάρκεια των ετών όμως το σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών που επινοήθηκε στο Bretton Woods αποδείχθηκε ανίκανο να λειτουργεί αποτελεσματικά σε έναν περιβάλλον αυξανόμενης κινητικότητας διεθνούς κεφαλαίου και οι νομισματικές κρίσεις έγιναν όλο και πιο συχνές, με αποκορύφωμα την κατάρρευση του καθεστώς της συναλλαγματικής ισοτιμίας στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Κατά τη διάρκεια των προηγούμενων δεκαετιών το ΔΝΤ είχε τόσο πολύ ταυτιστεί με το καθεστώς των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του συστήματος Bretton Woods, όπου το τέλος του καθεστώτος αυτού είχε θεωρηθεί ότι θα φέρει και το τέλος του ΔΝΤ. Ωστόσο το φάσμα των δραστηριοτήτων με τις οποίες είχε επιφορτιστεί το ΔΝΤ ήταν πολύ ευρύτερο και ο οργανισμός συνέχισε να λειτουργεί με σκοπό να ενθαρρύνει τις χώρες να ακολουθήσουν υγιείς νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές και να διαφυλάσσει την σταθερότητα του διεθνούς οικονομικού συστήματος. Έτσι, ο ρόλος του ΔΝΤ είχε εξελιχθεί σημαντικά κατά την πάροδο του χρόνου (Willett, 2001). Ο σκοπός της εργασίας αυτής είναι να εξετάσει τον ρόλο και την αποτελεσματικότητα του ΔΝΤ στην αντιμετώπιση των ζητημάτων της διεθνούς οικονομίας που εμπίπτουν στις αρμοδιότητες του. Η διάρθρωση της εργασίας είναι η ακόλουθη: Το πρώτο κεφάλαιο εξετάζει τις συναφείς έννοιες των διεθνών καθεστώτων και της παγκόσμιας διακυβέρνησης, προκείμενου να θέσει το πλαίσιο εντός του οποίου αναλύονται στο δεύτερο κεφάλαιο ευρύτερα οι διεθνείς οργανισμοί και το ΔΝΤ ειδικότερα. Το τρίτο κεφάλαιο εξετάζει την ιστορική εξέλιξη του ΔΝΤ και μελετά τον τρόπο που αναπροσδιορίζονται οι αρμοδιότητες του σε αντιπαραβολή με τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Το τέταρτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην απαρίθμηση των βασικών προκλήσεων που αντιμετωπίζει το ΔΝΤ και στις οποίες απέτυχε να ανταποκριθεί, ενώ το πέμπτο κεφάλαιο εξετάζει την λειτουργία του ΔΝΤ από την οπτική της πολιτικής οικονομίας. Το έκτο κεφάλαιο αξιολογεί την παρέμβαση του ΔΝΤ στην περίπτωση της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους και ιδιαίτερα στην διαχείριση της ελληνικής δημοσιονομικής κρίσης. Το τελευταίο κεφάλαιο συνοψίζει την εργασία και παρουσιάζει τα βασικά συμπεράσματα της ως προς τον βαθμό αποτελεσματικότητας του ΔΝΤ.