Please use this identifier to cite or link to this item: http://dspace.lib.uom.gr/handle/2159/18707
Title: Η στρατηγική και πολιτική σημασία της Αρκτικής στην παγκόσμια σκακιέρα. Ο ανταγωνισμός για την εκμετάλλευση του χώρου και του ενεργειακού περιβάλλοντος υπό υο πρίσμα της διεθνούς ασφάλειας.
Authors: Μηλαίος, Γεώργιος
Keywords: Αρκτική Ανταγωνισμός
Issue Date: 2015
Publisher: Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
Abstract: Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι κυρίως η μελέτη των κρατών, τα οποία έχουν οικονομικά ή/και ενεργειακά μερίσματα στην Αρκτική. Ως αποτέλεσμα της μελέτης αυτής, θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε τη στρατηγική και πολιτική σημασία της. Ωστόσο, αυτή η διεργασία θα επικεντρωθεί υπό το πρίσμα των κρατών που έχουν δικαιωματικά θέση στην ευρύτερη περιοχή και κατά πόσο μπορούν ή όχι να εκμεταλλευτούν τα πλεονεκτήματα της Αρκτικής. Ο κύριος στόχος μας είναι, αν μέσω των οικονομικών ωφελειών, ενεργειακών επενδύσεων και στρατηγικών αμυντικών σχεδιασμών, τα συμβαλλόμενα κράτη έχουν τη δυνατότητα να επιτύχουν ωφέλη ατομικά ή σε συλλογικό επίπεδο δημιουργώντας επιμέρους συμμαχίες ή οργανισμούς, οι οποίοι διαμέσου της αλληλεξάρτησης που θα διαμορφώσουν ανάμεσα στα συμβαλλόμενα κράτη –μέλη, θα δημιουργήσουν συμμαχίες οι οποίες θα είναι ικανές να ανατρέψουν το status quo της εγγύς περιοχής και όχι μόνο. Ειδικότερη μνεία θα δώσουμε στη κάθε χώρα, προκειμένου, να γίνει προσπάθεια αποσαφήνισης του ρόλου καθεμίας από αυτές, εστιάζοντας στα κίνητρα, βάσει των οποίων, σκοπεύουν να κινηθούν. Η Αρκτική τα τελευταία χρόνια υπάγεται και αυτή με τη σειρά της σε κάποια νομοθετικά πλαίσια τα οποία οφείλουμε να τονίσουμε, ώστε, να δημιουργηθεί μία πλήρης εικόνα του πλαισίου μέσα στο οποίο οι κινήσεις (των κρατών) περιορίζονται. Επίσης, ένα άλλο σημαντικό γεγονός που μπορεί να ανατρέψει τις λεπτές ισορροπίες είναι και το ‘‘φαινόμενο του θερμοκηπίου’’, καθώς, αποτελεί έναν αστάθμητο παράγοντα αλλόιωσης της γεωγραφικής έκτασης και επαναπροσδιορισμού των εδαφικών κτήσεων. Στο πρώτο κεφάλαιο αρχικά γίνεται μια σύντομη ιστορική αναδρομή στη στρατηγική σημασία της Αρκτικής την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, ενώ στη συνέχεια γίνεται αναφορά στο 1987, σε μία ιστορική καμπή για την Αρκτική και τα παρελκόμενα της, με την ομιλία του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στο Μουρμάνσκ της Ρωσίας, η οποία έμεινε γνωστή ως «η Πρωτοβουλία του Μουρμάνσκ». Η ανωτέρω πρωτοβουλία αφορούσε την πρόσκληση σε διάλογο και αφοπλισμό μεταξύ Ανατολής και Δύσης και στη μεταμόρφωση της Αρκτικής σε μια «ζώνη ειρήνης». Η πρωτοβουλία αυτή έχει ιστορική σημασία για την Αρκτική, καθώς, αποτέλεσε την αφετηρία για την έναρξη των συνεργατικών πρωτοβουλιών ανάμεσα στα αρκτικά κράτη, οι οποίες οδήγησαν αργότερα στη δημιουργία του Αρκτικού Συμβουλίου (Arctic Council), μία βασική θεσμική διάσταση για την ‘‘αρκτική’’ στρατηγική. Στο επόμενο κεφάλαιο αναλύεται το αρκτικό φυσικό περιβάλλον και οι προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν τα αρκτικά κράτη εξαιτίας των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Στη συνέχεια, γίνεται αναφορά στους φυσικούς πόρους της Αρκτικής και στις εκτιμήσεις της γεωλογικής έρευνας των Η.Π.Α. (USGS, 2007), σύμφωνα με την οποία, ο πυθμένας του Αρκτικού Ωκεανού αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη ανεξερεύνητη περιοχή με ορυκτό πετρέλαιο και με αποθέματα που υπολογίζονται σε 90 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου και 1.669 δισεκατομμύρια κυβικά φυσικού αερίου. Η δημοσίευση της έρευνας προκάλεσε το διεθνές ενδιαφέρον και την προσπάθεια πολλών, να συμμετάσχουν στις γεωπολιτικές εξελίξεις στην περιοχή. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η σημασία της διάνοιξης των οδών ναυσιπλοΐας στην Αρκτική (NorthwestPassage, Northern Sea Route), ως αποτέλεσμα της τήξης των πάγων στον Αρκτικό Ωκεανό. Το γεγονός αυτό, μπορεί να έχει πολύ σημαντικές επιπτώσεις για την παγκόσμια ναυσιπλοΐα καθώς θα σημάνει τη μείωση του κόστους και των αποστάσεων των θαλάσσιων μεταφορών κατά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό σε σχέση με τα υπάρχοντα περάσματα. Οι πόροι του αρκτικού πυθμένα και η διάνοιξη των οδών ναυσιπλοΐας αποτελούν δύο από τις σημαντικότερες συνιστώσες της αρκτικής στρατηγικής σημασίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως, ότι εντός της Αρκτικής Ζώνης, πέραν των νέων συμφερόντων, συμμαχιών και στρατηγικών των κρατών, υπάρχουν και οι μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής, οι οποίοι βάσει του Διεθνούς Δικαίου έχουν σημαντικά δικαιώματα αυτοδιάθεσης, τα οποία αναμένεται να διαδραματίσουν ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι οι αυτόχθονες αυτοί λαοί της Αρκτικής, παράλληλα με το ότι αποτελούν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι στη διαμόρφωση της αρκτικής πραγματικότητας, μπορούν ταυτόχρονα να αποτελέσουν ένα ισχυρό ‘όπλο’ για κάποιους επιδέξιους ‘‘παίκτες’’ (διεθνείς δρώντες, είτε με τη μορφή ηγετών, είτε με τη μορφή κρατικών οντοτήτων σύμφωνα με τις αρχές του ρεαλισμού). Στο πλαίσιο λοιπόν ενός περιβάλλοντος διαρκών αλλαγών και εξωγενών παρεμβάσεων στον χώρο (που για αυτούς αποτελεί πατρίδα και τόπο διαβίωσης), αυτοί θα προσπαθήσουν να ισχυροποιήσουν τη θέση τους και να προασπίσουν τα δικαιώματά τους με βασικό νομικό κείμενο τη Διακήρυξη για τα Δικαιώματα των Αυτοχθόνων Λαών (UNDRIPS). Παράλληλα, συμμετέχουν στις πολιτικές διαβουλεύσεις για την περιοχή, κυρίως μέσω του Αρκτικού Συμβουλίου αλλά και ανεξάρτητων δράσεων των οργανώσεων των αυτοχθόνων, και ιδιαίτερα του InuitCircumpolar Council. Στη συνέχεια της εργασίας, αναλύεται η θεσμική διάσταση του αρκτικού ζητήματος, όπως αυτό εκφράζεται μέσα από τη λειτουργία του Αρκτικού Συμβουλίου και τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS III). Το Αρκτικό Συμβούλιο, το οποίο ιδρύθηκε το 1996 από τα οκτώ αρκτικά κράτη με τη Διακήρυξη της Οττάβα, αποτελεί ένα διακυβερνητικό forum, στο οποίο μετέχουν τα αρκτικά κράτη και οι οργανώσεις των αυτοχθόνων, με σκοπό τη λήψη πρωτοβουλιών και δράσεων αναφορικά με ζητήματα της αρκτικής περιοχής και κυρίως του αρκτικού φυσικού περιβάλλοντος, και την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων. Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, αποτελεί το νομικό κείμενο που έχουν επιλέξει τα πέντε αρκτικά παράκτια κράτη, (Δανία, Η.Π.Α., Καναδάς, Νορβηγία, Ρωσία) με Διακήρυξή τους το 2008 (The Ilulissat Declaration) για την επίλυση όποιων ζητημάτων ανακύπτουν αναφορικά με τον Αρκτικό Ωκεανό. Παράλληλα, αποτέλεσε έναν τρόπο ευθείας δήλωσης των παράκτιων κρατών πως δεν επιθυμούν τη δημιουργία ενός νέου, ξεχωριστού νομικού καθεστώτος για την Αρκτική, ανάλογου της Συνθήκης για την Ανταρκτική, επιχειρώντας με αυτόν τον τρόπο να σταματήσουν τις ανάλογες συζητήσεις που είχαν αρχίσει να αναπτύσσονται. Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που επιχειρούν να φέρουν στο προσκήνιο τα αρκτικά κράτη, είναι η δυνατότητα που έχουν, βάσει της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, να επεκτείνουν το εξωτερικό όριο της υφαλοκρηπίδας τους, μετά από κατάθεση σχετικών πληροφοριών στην Επιτροπή για τα Όρια της Υφαλοκρηπίδας (CLCS), όπως ορίζεται στη Σύμβαση. Σε αυτό το σημείο, δημιουργούνται ζητήματα αλληλεπικαλυπτόμενων αξιώσεων για την επίλυση των οποίων τα αρκτικά κράτη φαίνεται αρχικά, πως συνεργάζονται μεταξύ τους. Επιπρόσθετα, η σημασία της επέκτασης της υφαλοκρηπίδας των παρακτίων κρατών έχει πλέον αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία, μετά τις πρόσφατες εκτιμήσεις για την ύπαρξη τεραστίων αποθεμάτων υδρογονανθράκων στον Αρκτικό Ωκεανό. Σε επόμενη ενότητα, παρουσιάζονται οι εθνικές πολιτικές των αρκτικών κρατών για την Αρκτική έτσι όπως εκτίθενται μέσα από τα επίσημα κυβερνητικά έγγραφα. Στις πολιτικές, καθίσταται φανερή η σημασία που δίνουν τα αρκτικά κράτη στην περιοχή, ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία, μέσα από την προσπάθεια να ενσωματώσουν στις πολιτικές τους όλες τις εκφάνσεις του αρκτικού περιβάλλοντος και των προκλήσεων που δέχεται σε συνδυασμό με τη στρατηγική για τη μεγιστοποίηση της δυνατότητας διαφύλαξης των εθνικών συμφερόντων στην περιοχή και την αποκόμιση οφέλους από τις ευκαιρίες που προβάλλουν. Τέλος, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα που προκύπτουν από την ανωτέρω εργασία, με κυρίαρχο γνώρισμα την ύπαρξη πολλών και αστάθμητων παραγόντων, οι οποίοι μάλιστα τείνουν να διαφοροποιούνται. Και τούτο συμβαίνει διότι, τα δεδομένα που προκύπτουν αρχικά από την κλιματική αλλαγή λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου, έπειτα από τα επίπεδα της τεχνολογικής εξέλιξης τα οποία διαμορφώνουν τρόπους και κόστος εκμετάλλευσης των Αρκτικών πόρων, και τέλος το προσδοκώμενο κέρδος που συνεχώς καταγράφεται και ανανεώνεται, χωρίς να μπορεί ακόμη να μπορεί να προβλεφθεί το ύψος στο οποίο μπορεί να φθάσει, είτε οικονομικά λογω των συνεχιζόμενων ερευνών, είτε στρατηγικά ένεκα των διεθνών εξελίξεων, βρίσκονται σε ένα διαρκώς μεταβλητό επίπεδο σε συνάρτηση με το χρόνο. Εντούτοις, αν και γίνονται σοβαρές προσπάθειες για την διασφάλιση της ισορροπίας στην περιοχή, εντός των απαραίτητων ορίων για τη διατήρηση της διεθνούς ασφάλειας, τα αρκτικά παράκτια κράτη είτε σε σχέση με τα υπόλοιπα, είτε στη μεταξύ τους ‘‘μορασιά’’, τείνουν με τις Στρατηγικές και Πολιτικές που δαμορφώνουν, να βαδίζουν σε ένα τεντωμένο σκοινί, που είναι λογικό να αντέξει όσο το αναμενομένομενο κέρδος είναι πεπερασμένο. Αν αυτό μεγαλώσει επικίνδυνα, θα δημιουργηθούν νέες συνθήκες, οι συνέπειες των οποίων δύσκολα μπορούν να υπολογιστούν σε διεθνές επίπεδο.
Description: Διπλωματική εργασία--Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, 2015.
URI: http://dspace.lib.uom.gr/handle/2159/18707
Appears in Collections:ΔΠΜΣ Διεθνείς Σχέσεις και Ασφάλεια (M)

Files in This Item:
File Description SizeFormat 
MilaiosGeorgiosMsc2015.pdf1.71 MBAdobe PDFView/Open


Items in Psepheda are protected by copyright, with all rights reserved, unless otherwise indicated.