Η διεπιστημονική προσέγγιση του μαθήματος της Οικονομίας στα πλαίσια του Γενικού Λυκείου: θεωρητική και εμπειρική προσέγγιση.

Abstract

Το γενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται η παρούσα διδακτορική διατριβή, είναι αυτό του σύγχρονου ελληνικού ΓΕΛ και οι λύσεις που φιλοδοξεί να προτείνει σχετίζονται με τον τρόπο λειτουργίας του. Μια μεγάλη πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι εκπαιδευτικοί είναι να δημιουργήσουν συνθήκες μέσα στις οποίες οι μαθητές τους θα δραστηριοποιηθούν, για να ανακαλύψουν οι ίδιοι τη γνώση, τη χρησιμότητά της και την πρακτική της εφαρμογή. Αφετηρία προς αυτήν την κατεύθυνση, μπορεί να αποτελέσει η συσχέτιση του μαθήματος με την πραγματικότητα που βιώνουν οι μαθητές και η δημιουργία συναισθηματικά θετικών εμπειριών για τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς. Μία από τις μεθόδους διδασκαλίας που μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη, είναι η διεπιστημονική προσέγγιση της γνώσης. Ο γενικός σκοπός αυτής της εργασίας είναι να δημιουργήσει ένα νέο και πιο ευρύ πλαίσιο διδασκαλίας των οικονομικών εννοιών, προσαρμοσμένο στα νέα δεδομένα του ΓΕΛ. Παράλληλα, στοχεύει στο να συσχετίσει τη διδασκαλία της Οικονομίας με άλλα σχολικά γνωστικά αντικείμενα, ώστε οι μαθητές να επιτύχουν μια διεπιστημονική προσέγγιση της γνώσης, άμεσα συνδεδεμένη με την εξωσχολική πραγματικότητα και που να μπορεί να τους προσφέρει απαραίτητα στοχαστικά εργαλεία για την αντιμετώπιση και επίλυση σύγχρονων προβλημάτων. Οι κύριοι στόχοι της συγκεκριμένης διδακτορικής διατριβής είναι: Να προτείνει στους οικονομολόγους εκπαιδευτικούς μια διδακτική πρόταση που να εμπλέκει τους μαθητές στη διδακτική διαδικασία, να δημιουργεί προϋποθέσεις ενεργού μάθησης και να συσχετίζει τη σχολική γνώση με τις εξωσχολικές εμπειρίες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών. Να επεξεργαστεί και να θέσει υπό συζήτηση μεθόδους που να μετατρέπουν το μάθημα σε μια ευχάριστη διαδικασία για τους μαθητές. Να αναδείξει μεθόδους που θα μπορούν να βελτιώσουν το επίπεδο των οικονομικών γνώσεων των μαθητών του ΓΕΛ. Να δημιουργήσει ένα εργαλείο, το οποίο θα μπορούν να χρησιμοποιούν οι Έλληνες οικονομολόγοι εκπαιδευτικοί για να προσδιορίσουν το επίπεδο του οικονομικού γραμματισμού των μαθητών τους. Να αναδείξει τη δυνατότητα χρήσης και αποσαφήνισης εννοιών που ενυπάρχουν σε διαφορετικά σημεία του αναλυτικού προγράμματος και κατά συνέπεια να υπογραμμίσει τη σημασία της ολιστικής προσέγγισης της γνώσης. Αρχικά, επιχειρήθηκε μια διεξοδική ανάλυση της σχετικής με τις διεπιστημονικές και διαθεματικές προσεγγίσεις βιβλιογραφίας, ώστε να αποσαφηνιστούν τα βασικά χαρακτηριστικά τους και να περιγραφούν οι τρόποι εφαρμογής τους στην εκπαιδευτική διαδικασία. Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκε σύντομη βιβλιογραφική ανασκόπηση του Test of Economic Literacy (TEL), με σκοπό τη δημιουργία ενός σύγχρονου εργαλείου για τη μέτρηση των οικονομικών γνώσεων των μαθητών του ελληνικού ΓΕΛ. Ακολούθως, για την επίτευξη των προαναφερθέντων στόχων, δημιουργήθηκε ένα σύντομο Διεπιστημονικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΔΠΣ). Τα βασικά βήματα στην προσπάθεια δημιουργίας του ήταν α) ο προσδιορισμός των σημείων στο πρόγραμμα σπουδών στα σχολικά εγχειρίδια των μαθημάτων της Κοινωνιολογίας και της Πολιτικής Παιδείας, στα οποία εντοπίζονται οικονομικές έννοιες, β) η διερεύνηση της δυνατότητας αξιοποίησης διεπιστημονικών προσεγγίσεων στο ΓΕΛ, γ) η επιλογή των προωθούμενων από το ΔΠΣ γνώσεων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων, δ) η ένταξη του ΔΠΣ στο πρόγραμμα σπουδών, ε) η επιλογή μοντέλου σχεδιασμού του ΔΠΣ, στ) η επιλογή των οικονομικών εννοιών που θα ενταχθούν στο ΔΠΣ, ζ) η επιλογή των διδακτικών μεθόδων και των εποπτικών μέσων, η) η επιλογή των τρόπων αξιολόγησης των μαθητών και θ) ο προσδιορισμός των τρόπων ελέγχου των αποτελεσμάτων της διδακτικής παρέμβασης. Στη συνέχεια, παρουσιάζεται η εφαρμογή –σε περιορισμένο αριθμό μαθητών- και η αξιολόγηση του ΔΠΣ. Για τη διεξαγωγή των συμπερασμάτων και την εκτίμηση των αποτελεσμάτων του, χρησιμοποιήθηκε ένα σύνολο διαφορετικών ποιοτικών και ποσοτικών μεθοδολογικών εργαλείων αξιολόγησης. Τα συμπεράσματα της εμπειρικής εφαρμογής αποτελούν ενδείξεις και δεν μπορούν να γενικευθούν. Ωστόσο, φαίνεται ότι το ΔΠΣ μπορεί να συνεισφέρει ουσιαστικά στην επίτευξη των στόχων που τέθηκαν από την παρούσα διατριβή, υπό την προϋπόθεση ότι επιτυγχάνεται προσεκτική και ολοκληρωμένη προετοιμασία και εφαρμογή του. Στο δεύτερο σκέλος της πρακτικής εφαρμογής της διατριβής αναλύθηκε διεξοδικά ολόκληρο το πρόγραμμα σπουδών του μαθήματος της Κοινωνιολογίας και της Πολιτικής Παιδείας, ώστε να προσδιοριστούν όλα τα σημεία -με βάση τη μεθοδολογία που έχει ήδη αναφερθεί- τα οποία μπορούν να αποτελέσουν αφετηρία διεπιστημονικών παρεμβάσεων.

The present research aims at offering a new perspective at the way that modern Greek Lyceum operates. A great challenge that teachers are facing, within its’ framework, is to create the right conditions for active learning and to help students discover knowledge and its’ use in their everyday life. A first step towards that direction is to interconnect school subjects with real life and to create emotionally positive experiences both for students and for teachers. Moreover, in order to have an educational system that creates active citizens, we should help students a) understand the interrelationship of school subjects, b) realize the complexity of problems and the necessity of using concepts and ideas from different disciplines in order to solve them and c) acquire an holistic approach to knowledge. Consequently, there is a need for teaching approaches that can attain the abovementioned goals. Interdisciplinary approaches can be proved to be useful in this effort. The main goal of this research is to create a new broader framework for teaching Economics, adapted to the new standards and demands of Greek Lyceum. At the same time, it aims at interrelating the teaching of Economics with other school subjects in an interdisciplinary way that is directly connected to real life situations and can offer students the necessary stochastic and analytical instruments for facing and solving modern social problems. The specific objectives of the research are: To propose to Economics teachers a didactic approach that promotes active learning, students’ participation and correlates school knowledge with students’ real life knowledge, experiences and interests. To elaborate on methods that transform school courses into a pleasant procedure for students. To create teaching methods that can ameliorate students’ economic literacy. To create a Greek test that can be used in measuring students’ economic literacy. To highlight and clarify economic concepts, which are part of the Lyceum Curriculum and consequently underline the importance of the holistic approach to knowledge. The first part of the research was focused on the analysis of the interdisciplinary and the cross-thematic teaching approaches, in order to define their basic characteristics and to describe how they are applied in secondary education. Subsequently, are presented basic facts about the Test of Economic Literacy (TEL) and its’ use in the secondary education. The aim of this part of the research is to create a test that can measure economic literacy in Greek Lyceum. The next part of the essay, reports on the creation of the Short Interdisciplinary Curriculum (SIC) that is used in the empirical part of the research. The basic steps in this procedure were a) to specify the economic concepts that are part of the curriculum and the text-book of the courses of Sociology and Political Education in Greek Lyceum, b) to review the possibility of using interdisciplinary approaches within the Greek Lyceum, c) to select the economic concepts and the abilities and skills that the SIC will promote, d) to design the SIC, e) to integrate the SIC in the school curriculum, f) to select the didactic methods and teaching instruments, g) to define the ways of students’ evaluation and h) to define the way of controlling the results of the implementation of the SIC. Subsequently the implementation and the evaluation of the SIC is presented. Although the results and conclusions were based on different quality and quantity measures, they cannot be generalized due to the fact that the students’ sample was rather small. Nevertheless, the empirical implementation of the SIC showed that there are indications that the SIC can contribute substantially in the attainment of the abovementioned goals and objectives. In the second part of the empirical implementation, the economic concepts in the curriculum of Sociology and Political Education courses were analyzed; in order to set the basis for further interdisciplinary approaches.