Η προστασία της πολιτισμικής πολυμορφίας στην Ευρώπη: πολιτικές ισότητας, ευρωπαϊκές αξίες και το δικαίωμα στην πολιτισμική ταυτότητα.

Abstract

Κύριο σκοπό της διατριβής αποτελεί η διεξοδική μελέτη των τρόπων με τους οποίους η πολιτισμική πολυμορφία προστατεύεται και προωθείται στον Ευρωπαϊκό χώρο. Συγκεκριμένα, η ανάλυση βασίστηκε σε δύο πυλώνες: στο πρώτο μέρος της μελέτης επιχειρήθηκε ο προσδιορισμός του περιεχομένου και του βαθμού νομιμότητας της έννοιας της πολιτισμικής πολυμορφίας μέσω των χαρακτηριστικών που απορρέουν από τις κοινές συνταγματικές αξίες και αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής διερευνήθηκε η προστασία της πολιτισμικής πολυμορφίας μέσα από το διεθνές και ευρωπαϊκό δίκαιο προστασίας δικαιωμάτων του ανθρώπου και αναζητήθηκαν οι κυριότερες συνιστώσες για την καθιέρωση ενός δικαιώματος στην πολιτισμική ταυτότητα. Sedes materiae της μελέτης αποτέλεσε το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς η πολιτισμική πολυμορφία αποτελεί αίτημα που αναδύεται από το «κοινό αξιακό σύστημα της Ένωσης». Συνεπώς, οι πολιτικές που εξετάζονται καλύπτουν τόσο την επίσημη ευρωπαϊκή πολιτική μέσω της υιοθέτησης νομοθετικών πράξεων όσο και τις δράσεις κρατών μελών, προκειμένου να διερευνηθεί η σύγκλιση της πολιτικής της Ένωσης με εκείνες των κρατών μελών της και να αποτυπωθεί η εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου στην πράξη. Ωστόσο η προσφυγή σε άλλες έννομες τάξεις που συνθέτουν τον «ευρωπαϊκό συνταγματικό χώρο», όπως για παράδειγμα η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το διεθνές δίκαιο ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και η αναφορά σε αλλοδαπό δίκαιο, όπως για παράδειγμα των ΗΠΑ και του Καναδά, όπου κρίνεται σκόπιμο για τις ανάγκες ερμηνευτικής πληρότητας του θέματος, προσδίδουν μία συνολικότερη αποτύπωση του νομικού καθεστώτος που διέπει το εξεταζόμενο αντικείμενο. Συμπεραίνεται στο παρόν στάδιο εξέλιξης του ενωσιακού δικαίου, είναι πως ο σεβασμός της πολιτισμικής πολυμορφίας αποτελεί ατελή κανόνα του ενωσιακού δικαίου που λειτουργεί μόνον ως απλή κατευθυντήρια αρχή χωρίς ξεκάθαρες κυρώσεις σε περίπτωση παραβίασης της, ενώ το περιεχόμενό της καθορίζεται σε συνάρτηση με άλλους κανόνες προκειμένου να παράγει κάποια έννομη σχέση, το νόημα των οποίων ωστόσο ενισχύει. Επιπλέον, το υπάρχον σύστημα προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων, με την ανάδειξη της σημασίας της πολιτισμικής διάστασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των πολιτισμικών δικαιωμάτων, σε συνδυασμό με την αναγνώριση της πολιτισμικής πολυμορφίας ως θεμελιώδους αξίας και σημαντικού στοιχείου της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, παρέχουν επαρκή προστασία για την πολιτισμική ταυτότητα του ατόμου. Συνεπώς, η καθιέρωση ενός δικαιώματος στην πολιτισμική ταυτότητα στο διεθνές δίκαιο είναι παράταιρη. Ωστόσο, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπου η προστασία της πολιτισμικής ταυτότητας κρίνεται αποσπασματική, η σταδιακή διαμόρφωση ενός αυτόνομου δικαιώματος θα συνέβαλε στην αποτελεσματικότερη προστασία της πολιτισμικής πολυμορφίας καθώς και στην ευρύτερη πολιτική ολοκλήρωση της Ένωσης. Η ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου δικαιώματος, που το ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα θεμελιώδη δικαιώματα, έγκειται στο γεγονός πως μπορεί να θεωρηθεί ως ενδιάμεσο μεταξύ των ατομικών δικαιωμάτων και των ομαδικών δικαιωμάτων, με αποτέλεσμα τόσο τα άτομα όσο και οι διαφορετικές πολιτισμικές κοινότητες να μπορούν να αντλήσουν οφέλη από αυτό.

The main purpose of the dissertation is the thorough study of the ways in which cultural diversity is protected and promoted in the European space. The analysis is based on two pillars: the first part of the study attempted to determine the content and the degree of legitimacy of the concept of cultural diversity through the traits derived from the constitutional values and principles of the European Union. The second part investigated the protection of cultural diversity through international and European human rights law and sought the main components for establishing a right to cultural identity. The law of the European Union is the sedes materiae of the study, since cultural diversity is a request that emerges from the "common system of values of the Union". Therefore, the policies discussed cover the official European policy through the adoption of legislative acts as well as the actions of Member States, in order to investigate the convergence of the Union policy with those of Member States and to reflect the implementation of the legal framework in practice. However, the use of other jurisdictions that make up the "European constitutional space", such as the European Convention of Human Rights and international human rights law, as well as the reference to foreign law, such as the law of the USA and Canada, where necessary for the appropriate interpretation and a more comprehensive survey of the subject. The research concludes that, at the current stage of EU law development, respect for cultural diversity is a lex imperfecta which operates only as a simple guiding principle without clear sanctions in case of violation, and its content is determined in accordance with other rules in order to produce a legal effect, the meaning of which nevertheless is reinforced. Moreover, the existing system of fundamental rights protection, which highlights the importance of the cultural dimension of human rights and cultural rights, together with the recognition of cultural diversity as an important element of human dignity, provides adequate protection for a person’s cultural identity. Therefore, the introduction of a right to cultural identity in international law is not necessary. However, within the European Union law, where the protection of cultural identity appears to be non-systematic, the gradual emergence of an autonomous right would contribute to more effective protection of cultural diversity. The peculiarity of this right, which distinguishes it from other fundamental rights, lies in the fact that it can be considered as intermediate between individual rights and group rights, resulting in both individuals and different cultural communities be benefited from it.