Μεγαλή ιδέα και ελληνοθωμανισμός, 19ος-20ος αι.: γέννηση, εξέλιξη, συγκριτική ανάλυση.

Abstract

Η προβληματική της παρούσας εργασίας κινείται σε δύο επίπεδα ανάγνωσης. Αρχικά, όπως άλλωστε και η θεματική της προβάλλει, πρόκειται για μια συγκριτική ανάγνωση δύο παράλληλων κρατικών υποστάσεων: του νεοσύστατου Ελληνικού Βασιλείου του 19ου αιώνα και της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας της ίδιας χρονικής περιόδου. Εντός αυτών των κρατικών υποστάσεων βαθμιαία δημιουργείται ένας πολιτικός λόγος, ο οποίος αφορά και την εσωτερική κατάσταση αλλά και την εξωτερίκευση της κατάστασης με τη δημιουργία ενός είδους λόγου εξωτερικής πολιτικής. Βέβαια, κάτι τέτοιο ως πολιτικό συμπέρασμα αφορά πρωτίστως την ελληνική κρατική υπόσταση παρά την οθωμανική. Συγκεκριμένα, και αφού η μελέτη έχει να κάνει με μία εκ παραλλήλου συγχρονική ανάγνωση της ιστορικής διαδρομής των δύο αυτών υποστάσεων, το νεοσύστατο ελληνικό κράτος κατασκευάζει μία εθνική ταυτότητα και μία ατζέντα εξωτερικής πολιτικής, όπου προσλαμβάνει τους ελληνόφωνους και ορθόδοξους πρωτίστως κατοίκους της Οθωμανικής επικράτειας ως δυνάμει πολίτες του νεοσύστατου Βασιλείου, η απελευθέρωση των οποίων έγκειται α) στην ίδια την αλυτρωτική διάθεση των ιδίων υποδούλων στους Οθωμανούς κατοίκων, οι οποίοι μετέχουν της ελληνικής εθνικής ταυτότητας, όπως όμως αυτή προσλαμβάνεται, περιγράφεται και κατανοείται από τις πολιτικές και πολιτιστικές δομές που ενυπάρχουν στο ίδιο το νεοσύστατο Βασίλειο. Πιο συγκεκριμένα, η Ελλάδα του 19ου αιώνα παρείχε μία εικόνα περί της εθνικής ταυτότητας των πολιτών της και απέδιδε την ίδια φαντασιακή εικόνα περί εθνικότητας και ελληνικότητας σε όλους εκείνους τους όμορους πληθυσμούς, οι οποίοι είτε δεν συμπεριλήφθηκαν στο κρατίδιο μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, είτε ανέμεναν την συμπερίληψή τους στην κρατική υπόσταση μέσω μίας εκ νέου αλυτρωτικής κίνησης και στρατιωτικής απελευθέρωσης, όπως αυτή θα προερχόταν από τις δυνάμεις τους νεοσύστατου Βασιλείου. Από την άλλη μεριά, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, αν και ασθενής παρ’ όλα αυτά ισχυρός ακόμα γεωπολιτικός παίχτης στη διεθνή πολιτική σκηνή, αποπειράται να εντάξει όλους τους πληθυσμούς-πολίτες εντός μίας νέας κοπής εθνική ταυτότητα, η οποία και θα εξέφραζε πλέον τον Οθωμανό πολίτη εντός ενός εκσυγχρονισμένου σε δομές και πολιτειακές διατυπώσεις κράτους στα μέτρα του 19ου αιώνα. Κατά αυτόν τον τρόπο, προτείνεται μέσα στην πολιτική ζωή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η εθνολογική και πολιτειακή ταυτότητα του Οθωμανισμού, η οποία ως πολιτειακή συμπεριφορά εναγκαλίζει όλους τους προγενέστερους τύπους και καταβολές ο κάθε πολίτης της Αυτοκρατορίας κουβαλάει ως προγονικές περιγραφές. Εν ολίγοις, είτε κάποιος είναι αραβόφωνος μουσουλμάνος, είτε βαλκάνιος χριστιανός μπορεί σε ένα καθεστώς ισοπολιτείας να μετέχει της ταυτότητας του Οθωμανού. Κάτι τέτοιο, η ισονομία και ισοπολιτεία που προτείνεται εκτιμάται από την εγγράμματη και όχι μόνο ελληνόφωνη ορθόδοξη κοινότητα της Πόλης και των λοιπών αστικών και ημιαστικών περιοχών, οι οποίοι προσπαθούν να πλασαριστούν, να επιβιώσουν και να αναπαράγουν πλούτο και πολιτισμό εντός της νέας κατάστασης και εντός του νέου τύπου ταυτότητας, που προτείνεται από την επίσημη πολιτεία. Έτσι, προκύπτει η ιδιότυπη ταυτότητα του Ελληνοθωμανισμού, που εν ολίγοις περιγράφει τον ελληνόφωνο ορθόδοξο πολίτη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που εγκαταβιεί εκείνη την περίοδο εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και για τον οποίο, το νεοσύστατο ελληνικό κράτος ομιλεί εθνοκεντρικά και τον θεωρεί υπόδουλο Έλληνα, κατά πως εκείνο αντιλαμβάνεται την εθνική ταυτότητα. Έτσι, σε πρώτο επίπεδο και στο επίπεδο της συγχρονικής ιστορικής ανάλυσης αντιλαμβανόμαστε, μέσω των ιστορικών γεγονότων, τη διαφορά μεταξύ του τρόπου αντίληψης της ελληνικότητας και του ρόλου της εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μεταξύ των έσω Ελλήνων του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους και των Έξω-Ελλήνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Τούτη είναι μία κλασική σπουδή της ιστορικής επιστήμης και σχηματικά, πολύπλευρα και επακριβώς διατυπώνεται από την παρούσα μεταπτυχιακή εργασία. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η μεταπτυχιακή εργασία προσπαθεί να κάνει μία μελέτη συγκριτικής ανάγνωσης των προβλημάτων της εθνικής ταυτότητας, όπως αυτή εμπεριέχεται στην ιστορική διαπίστωση περί Μεγάλης Ιδέας και Ελληνοθωμανισμού και εκεί, η σπουδή γίνεται μία σπουδή εθνογραφίας και εθνικής, πολιτειακής και πολιτιστικής ταυτότητας.