Η επίδραση της λογιστικής της εύλογης αξίας στην πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση: θεωρητική και κριτική διερεύνηση.

Abstract

Η λογιστική επιστήμη φέρει την ευθύνη της εύρυθμης λειτουργίας του οικονομικού συστήματος, εξελισσόμενη παράλληλα με τις ανάγκες του σύγχρονου, συνεχώς μεταβαλλόμενου οικονομικού περιβάλλοντος. Κατά την περίοδο της πρόσφατης χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007, ο ρόλος της λογιστικής βρέθηκε στο επίκεντρο της κριτικής, ως αιτιώδης παράγοντας όξυνσης της. Παρότι τα κύρια αίτια της κρίσης εντοπίζονται στην επεκτατική νομισματική πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών, στα χαμηλά επιτόκια και στην αλόγιστη χορήγηση δανείων υψηλής διακινδύνευσης, παράλληλα στο στόχαστρο των κατηγοριών βρίσκονται τα λογιστικά πρότυπα και ιδιαίτερα η λογιστική της εύλογης αξίας ως κινητήρια δύναμη επιδείνωση της. Επικριτές της μεθόδου αποτίμησης της εύλογης αξίας, ισχυρίζονται ότι η εφαρμογή της κατά τη διάρκεια της κρίσης, οδήγησε τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα τα οποία επλήγησαν εντονότερα, αλλά και άλλες εταιρείες του χρηματοοικονομικού κλάδου, να εμφανίζουν τα χρηματοοικονομικά περιουσιακά τους στοιχεία σε αποτιμήσεις πολύ χαμηλότερες από τις θεμελιώδεις, ως απόρροια της περιορισμένης ρευστότητας των αγορών της περιόδου εκείνης. Η λογιστική της εύλογης αξίας όπως υποστηρίζεται από τους πολέμιους της, οδήγησε σε άμεση εμφάνιση ζημιών στις οικονομικές καταστάσεις των εταιριών, δυσχέραινε την οικονομική τους θέση πλήττοντας την κεφαλαιακή επάρκεια τους και επέτεινε κατά αυτόν τον τρόπο τη γενικότερη ύφεση της παγκόσμιας οικονομίας. Ο ρόλος της εύλογης αξίας, αποτέλεσε αμφιλεγόμενο ζήτημα πολλών επιστημόνων με αποκλίνουσες απόψεις. Σε αντιπαράθεση με τους επικριτές της, οι υπέρμαχοι της λογιστικής της εύλογης αξίας επικροτούν τη χρήση της ως θετικό παράγοντα που ενισχύει τη διαφάνεια της χρηματοοικονομικής πληροφόρησης, αντανακλώντας την οικονομική πραγματικότητα. Οι υποστηρικτές της εύλογης αξίας, την παρουσιάζουν ως την πιο κατάλληλη μέθοδο αποτίμησης των χρηματοοικονομικών μέσων και ισχυρίζονται ότι όχι μόνο δεν ενίσχυσε την κρίση η εφαρμογή της, αλλά συνέβαλε παράλληλα στην έγκαιρη αποκάλυψη της αξίας των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, όπως διαμορφώνονται στις προβληματικές πιστωτικές αγορές, υποδεικνύοντας έτσι τους κινδύνους, παρέχοντας χρήσιμη πληροφόρηση στους επενδυτές και ενισχύοντας την εμπιστοσύνη τους. Η πρόσφατη κρίση αποτελεί την πρώτη στην οποία τα ισχύοντα λογιστικά συστήματα ενσωματώνουν την προσέγγιση της εύλογης αξίας σε παγκόσμια κλίμακα και το μέγεθος της κρίσεως αυτής, καθώς και οι συνέπειες της, απαιτούν μια σοβαρή ανάλυση για να καθοριστεί αν η εισαγωγή του νέου αυτού λογιστικού πλαισίου απλώς συνέπεσε με την κρίση ή αν αποτέλεσε αιτία πρόκλησης ή επιδείνωσης της. Αυτό καθιστά τη μελέτη της λογιστικής της εύλογης αξίας εξαιρετικά επίκαιρη. Στόχος της εργασίας είναι να δοθεί απάντηση σ’ αυτό τον προβληματισμό, αξιολογώντας το ρόλο που διαδραμάτισε η λογιστική της εύλογης αξίας στην οικονομική κρίση, εξετάζοντας τα επιχειρήματα των επικριτών και υπερμάχων της και τα θεωρητικά και εμπειρικά στοιχεία που παρατίθενται από αυτούς. Ακολουθεί μια σύντομη περιγραφή των κεφαλαίων της εργασίας. Στο Κεφάλαιο 1, παρουσιάζουμε τον ορισμό της λογιστικής, το ρόλο της στην οικονομική δραστηριότητα, αλλά και στο ευρύτερο κοινωνικό σύστημα, καθώς και τον πρωταρχικό της στόχο, της παροχής χρήσιμης πληροφόρησης μέσω της σύνταξης και δημοσίευσης των οικονομικών καταστάσεων. Παράλληλα, εκφράζεται η αναγκαιότητα της σύγχρονης λογιστικής για την εφαρμογή διεθνών λογιστικών προτύπων. Στο Κεφάλαιο 2, αναλύονται λεπτομερώς όλες οι λογιστικές μέθοδοι αποτίμησης των περιουσιακών στοιχείων και υποχρεώσεων, γίνεται ιστορική αναδρομή στην εφαρμογή τους και παρατίθενται τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της κάθε μεθόδου. Στο Κεφάλαιο 3, επιχειρείται η αποσαφήνιση της έννοιας της εύλογης αξίας, παρουσιάζονται λεπτομερώς τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της εφαρμογής της, αναδεικνύονται οι διαφορές της με τη μέθοδο του ιστορικού κόστους και η καταλληλότητα της κάθε μεθόδου αναφορικά με την επιμέτρηση των χρηματοοικονομικών μέσων. Στο κεφάλαιο 4, αναλύονται τα γεγονότα που οδήγησαν στην παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Στο κεφάλαιο 5, πραγματοποιείται ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, εξετάζονται τα επιχειρήματα των επικριτών και υποστηρικτών της εύλογης αξίας, καθώς και τα εμπειρικά στοιχεία διαφόρων ερευνών προκειμένου να αξιολογηθούν και να προσδιοριστεί ο ρόλος που διαδραμάτισε η μέθοδος αυτή στην κρίση. Στο Κεφάλαιο 6, παρουσιάζεται μία μελέτη περίπτωσης κακής χρήσης της μεθόδου της εύλογης αξίας και πρόκλησης του φαινομένου της δημιουργικής λογιστικής, μέσα από το σκάνδαλο της «ΑΣΠΙΣ ΠΡΟΝΟΙΑ», όπου πραγματοποιείται εσφαλμένη εκτίμηση της αξίας των περιουσιακών στοιχείων και των αποτελεσμάτων της εταιρίας προς όφελος της. Τέλος, στο Κεφάλαιο 7 εξάγονται συμπεράσματα και προτάσεις για περαιτέρω διερεύνηση του θέματος.