Ο ρόλος του καθεστώτος συναλλαγματικής ισοτιμίας στην οικονομική ανάπτυξη των Ευρωπαϊκών χωρών σε μετάβαση.

Abstract

Το θέμα της διατριβής είναι ο ρόλος του καθεστώτος συναλλαγματικής ισοτιμίας για την οικονομική ανάπτυξη των ευρωπαϊκών χωρών υπό μετάβαση στην οικονομία της αγοράς και περιλαμβάνει έναν πενταπλό προβληματισμό, ο οποίος αφορά το μόνιμο και παλαιό ερώτημα της καταλληλότητας ενός συναλλαγματικού καθεστώτος, το ουσιαστικό ερώτημα της λειτουργίας της ευρωζώνης, τον προβληματισμό των χωρών σε μετάβαση, την υιοθέτηση ή μη του ευρώ και τέλος, καθώς η διατριβή τυγχάνει να εκπονείται κατά την διάρκεια της εμφάνισης της πρόσφατης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, τις επιπτώσεις της κρίσης.

Η διατριβή αποτελείται από πέντε αυτόνομα, όχι όμως ανεξάρτητα μεταξύ τους μέρη. Το Πρώτο Μέρος, με τον τίτλο «Συναλλαγματικά Καθεστώτα, Συναλλαγματική Πολιτική και Οικονομική Θεωρία» διερευνά την προβληματική της καταλληλότητας του καθεστώτος της συναλλαγματικής ισοτιμίας. Το Δεύτερο Μέρος, με τον τίτλο «Ευρωπαϊκή Οικονομική και Νομισματική Ένωση: μια Θεωρητική Προσέγγιση» διερευνά τη λειτουργία της νομισματικής ένωσης. Το Τρίτο Μέρος, με τον τίτλο «Η Πορεία Μετάβασης, Σύγκλισης και Οικονομικής Ολοκλήρωσης των Πρώην Σοσιαλιστικών Ευρωπαϊκών Χωρών» ασχολείται με την πρόκληση της μετάβασης των υπό εξέταση χωρών από τον κεντρικό σχεδιασμό στην οικονομία της αγοράς και τη σύγκλιση προς την Ε.Ε. και την ευρωζώνη. Το Τέταρτο Μέρος, με τον τίτλο «Η Πρόκληση της Υιοθέτησης του Ευρώ» εξετάζει τα ζητήματα της πρακτικής υιοθέτησης του ευρώ. Τέλος, το Πέμπτο Μέρος, με τον τίτλο «Εμπειρική Διερεύνηση του Ρόλου του Καθεστώτος της Συναλλαγματικής Ισοτιμίας στις Χώρες σε Μετάβαση» περιλαμβάνει την εμπειρική έρευνα στην διαλεύκανση του ρόλου του καθεστώτος συναλλαγματικής ισοτιμίας στην περίπτωση των υπό εξέταση χωρών.

Έχοντας εξετάσει το θεωρητικό υπόβαθρο του θέματος στα τέσσερα πρώτα μέρη, στο πέμπτο μέρος η προσοχή στράφηκε στην εξέταση της διαλεύκανσης του ρόλου του καθεστώτος της συναλλαγματικής ισοτιμίας στις ευρωπαϊκές χώρες σε μετάβαση κατά την περίοδο 1996-2012. Ειδικότερα, διερευνήθηκαν οι επιπτώσεις της μεταβλητότητας των συναλλαγματικών ισοτιμιών των νομισμάτων των συγκεκριμένων χωρών στις πραγματικές μεταβλητές κατά κεφαλή εισόδημα, άμεσες ξένες επενδύσεις και ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών.

Σε γενικές γραμμές διαπιστώθηκε ότι η μεταβλητότητα της συναλλαγματικής ισοτιμίας δεν επιδρά αποσταθεροποιητικά στις συγκεκριμένες μεταβλητές. Λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη την εμπειρία της διεθνούς κρίσης, φαίνεται να επιδρά σταθεροποιητικά. Λαμβάνοντας υπόψη τη συνολική ανάλυση, καταλήξαμε στα ακόλουθα συμπεράσματα:

- Με την υιοθέτηση του ευρώ, οι συγκεκριμένες χώρες λύνουν το πρόβλημα του προπατορικού αμαρτήματος ή της έκδοσης δανείων σε «εγχώριο» νόμισμα αλλά αυτό δεν τις απαλλάσσει από την ανάγκη για υγιή δημοσιονομική διαχείριση

- Η σταθερή διασύνδεση των εγχώριων νομισμάτων με το ευρώ και η απάλειψη του συναλλαγματικού κινδύνου, αντί να συμβάλλει στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα συνέβαλε στον υπερβολικό δανεισμό και στη δημιουργία χρηματοπιστωτικής φούσκας στον κατασκευαστικό τομέα και κατ’ επέκταση στη δημιουργία χρηματοπιστωτικών ανισορροπιών και διευκόλυνε τη μετάδοση της κρίσης.

- Για όσο διάστημα οι υποψήφιες χώρες απέχουν αρκετά από το απαραίτητο επίπεδο της πραγματικής σύγκλισης, καλό θα είναι να αξιοποιήσουν την συναλλαγματική ισοτιμία ως μέσο προσαρμογής, ως μέσο εφαρμογής των εγχώριων πολιτικών οι οποίες θα τις επιτρέψουν να προσεγγίσουν την πραγματική σύγκλιση γρηγορότερα και σταθερότερα. Την ανάγκη για τη χρήση της συναλλαγματικής ισοτιμίας ως μέσο προσαρμογής, δείχνει η τάση ανατίμησης της πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας που παρατηρείται σε τέτοιες περιπτώσεις, είτε αυτή οφείλεται στο αποτέλεσμα Balassa-Samuelson, είτε στην τάση σύγκλισης των τιμών, είτε στην χρήση νέων τεχνολογιών.

The subject and scope of this thesis is the role of the exchange rate regime in the economic development of countries in transition to the market economy and it comprises a fivefold problem with regard to the permanent and old question about the appropriateness of an exchange rate regime, the substantial issue of the functioning of the euro area, the concerns of transition economies, the adoption of the euro or not, and finally, as the thesis happens to be prepared during the onset of the recent global economic crisis, the impact of the crisis.

The aforementioned problematic was the guide to deciphering the subject and its final composition in the sense of final conclusions. The thesis consists of five self-contained, but not independent parts. Part 1, entitled "Exchange rate regimes, Exchange Policy and Economic Theory" explores the issue of the appropriateness of the exchange rate regime. Part 2, entitled "European Economic and Monetary Union: A Theoretical Approach" explores the functioning of the monetary union. Part 3, entitled “The Path of Transition, Convergence and the Economic Integration of the Former Socialist European Countries” deals with the challenge of transition of the concerned countries from central planning to market economy and convergence towards the EU and the eurozone. Part 4, entitled "The Challenge of Euro Adoption" examines the practical issues of adopting the euro. Finally, Part 5 entitled "An Empirical Investigation of the Role of the Exchange Rate Regime in Transition Economies" includes empirical research aiming to elucidate the role of the exchange rate regime in the case of the countries concerned.

Having explored the theoretical issues in the first four parts, in the fifth we put emphasis in the investigation of the role of the exchange rate regime in the European countries in transition during the period 1996-2012. Specially we examined the impact of the exchange rate volatility on the real variables: per capita income, foreign direct investment and current account balance. In general we find that the volatility of the exchange rate did not play an instable role in the variable under investigation. Taking in account the experience of the international crisis, the exchange rate volatility seemed to played a stabilized role.

Taking the whole analysis into account, we arrived at the following conclusions: - With the adoption of the euro, these countries solve the fundamental problem of original sin associated with issuing loans in 'domestic' currency and with access to international capital markets but does not exempt them from the need of “healthy” financial conditions. - The peg of domestic currencies to the euro and the elimination of currency risk, instead of contributing to financial stability contributed to excessive debt and to the creation of a financial bubble in the construction sector and thus to the creation of financial imbalances, a fact which facilitated the crisis transmission. - For as long as the candidate countries do not reach the necessary level of real convergence, it is advisable for them to use the exchange rate as an adjustment mechanism, as a means of implementing domestic policies that will allow them to approximate the real convergence faster and more firmly. The need for the use of the exchange rate as an adjustment instrument is suggested by the trend appreciation of the real exchange rate observed in such cases, whether this is due to the Balassa-Samuelson effect, to the convergence trend of the prices, or to the use of new technologies.