Το φάσμα της αστεγίας στην Ελλάδα της κρίσης, μια νέα πρόκληση για την εκπαίδευση ενηλίκων.

Abstract

Η Εκπαίδευση Ενηλίκων συχνά ευαγγελίζεται την ουσιαστική της συμβολή στην προσωπική ανάπτυξη των ανθρώπων και την παροχή ίσων ευκαιριών για αυτοδύναμη κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική εξέλιξη σε όσους στερούνται αυτού του δικαιώματος. Η υπόσχεση αυτή αποτέλεσε την αφετηριακή βάση της παρούσας εργασίας που διερευνά το φαινόμενο της αστεγίας και εξετάζει τις δυνατότητες μιας όσο το δυνατόν περισσότερο ολοκληρωμένης εκπαιδευτικής υποστήριξης. Η ιδιαιτερότητα της ομάδας στόχου και η απαίτηση για εμβάθυνση στις εσώτερες όψεις αυτού του νεοπαγούς για τα ελληνικά δεδομένα φαινομένου οδήγησε στην επιλογή της ερμηνευτικής φαινομενολογικής μεθόδου, η οποία δίνει προβάδισμα στην ατομική νοηματοδότηση του βιώματος της αστεγίας. Η έρευνα αυτή στηρίχτηκε στις συνεντεύξεις πέντε αστέγων της πόλης της Θεσσαλονίκης που βιώνουν την αστεγία κυρίως ως συνέπεια της οικονομικής κρίσης, η οποία ενέτεινε τα οικονομικά τους αδιέξοδα χωρίς να συντρέχουν εμφανώς – στις περισσότερες των περιπτώσεων – επιπρόσθετες ευπάθειες (ψυχικές διαταραχές, ναρκωτικά, αλκοόλ ή χαρτοπαιξία). Τα σπουδαιότερα αποτελέσματα (με βάση το εκπαιδευτικό τους υπόβαθρο, τη μετέπειτα σχέση που διατήρησαν με τη γνώση και την ενημέρωση που είχαν για την Εκπαίδευση Ενηλίκων) ανέδειξαν την ανάγκη για εκπαιδευτικές παρεμβάσεις, σταθερά προσανατολισμένες στην πρόσκτηση εκείνων των προσόντων που θα διευκολύνουν την επιστροφή τους στον εργασιακό βίο. Η συγκεκριμενοποίηση, όμως, των επιλογών τους εμφάνισε και την απαίτηση για συμμετοχή σε προγράμματα με ευρύτερο πεδίο αναφοράς σχετιζόμενο με καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα, τεχνικές διαχείρισης των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς, ανάπτυξη νέων ενδιαφερόντων και την επαναφορά τους στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Σχετικά με το βίωμα της αστεγίας καθαυτό, κοινή διαπίστωση για όλους ήταν ότι πρόκειται για μια τραυματική εμπειρία στερητικής φύσης με αρνητικές επιπτώσεις στον αυτοέλεγχο των ατόμων και στη σχέση που είχαν δομήσει με τον εαυτό τους. Η στέρηση αυτή συνεπάγεται τη διαρκή αύξηση της υπαρκτικής και ψυχολογικής τους αγωνίας για την οριστική απώλεια του εαυτού. Ταυτόχρονα ανατρέπονται τα δεδομένα της καθημερινότητάς τους, εφόσον διασαλεύονται οι αισθήσεις του χώρου και του χρόνου, αισθήσεις κομβικές για τον προσδιορισμό της προσωπικής ταυτότητας. Επιπλέον, η αστεγία σε συνδυασμό με την ανεργία τούς βυθίζει σε μια διαβίωση χωρίς σκοπό, με κυρίαρχο το συναίσθημα της απαισιοδοξίας και την αποξένωση της κοινωνικής και πολιτικής διάστασης της προσωπικότητάς τους που επέρχεται είτε από δική τους συστολή είτε από την αδιαφορία του κράτους και της κοινωνίας σε ευάλωτους πληθυσμούς. Συμπερασματικά η αστεγία συνιστά μια σαρωτική εμπειρία της έννοιας του εαυτού με υφέρπουσες και υπολανθάνουσες συνέπειες ως προς την έκτασή τους και ενδόμυχες ως προς το βάθος τους. Η οριζόντια και κατακόρυφη επέκτασή της αφορά τόσο το άτομο όσο και την κοινωνία. Η πολιτεία οφείλει να ανατρέξει σε εκείνα τα υλικά και πνευματικά ερείσματα ανάσχεσης αυτής της πορείας. Σε αυτό καθοριστικά και πολύπλευρα συμβάλλει η Εκπαίδευσης Ενηλίκων με τη συμπληρωματική δράση της στη στήριξη και την εργασιακή και κοινωνική επανένταξη των αστέγων.